Sự sanh và sự chết của ta chỉ là một. Không thể có cái này mà không có cái kia được. Kể cũng hơi khôi hài khi thấy con người ta lúc có người thân mất đi thì khóc lóc thật là sầu thảm, trong khi có ai sinh ra đời thì vui mừng phấn khởi. Đó là si mê. Tôi nghĩ rằng nếu thực sự muốn khóc, thì có lẽ nên khóc ngay khi có người sinh ra đời. Khóc ngay tại gốc rễ, bởi vì nếu không có sinh, thì sẽ không có tử. Bạn có hiểu được điều này không?

Tại sao chúng ta sinh ra đời? Chúng ta sinh ra để sẽ không còn phải sinh ra nữa.

Khi không hiểu về sự chết, người ta dễ bị lầm lẫn về sự sống.

Đức Phật bảo đệ tử của ngài là A Nan hãy thấy sự vô thường, thấy cái chết ở trong từng hơi thở. Chúng ta phải biết đến sự chết, chúng ta phải chết để mà được sống. Điều đó có nghĩa gì? Chết là chấm dứt hết mọi nghi vấn, mọi thắc mắc, và chỉ ở trong hiện tại, ngay bây giờ và ở đây. Bạn không bao giờ có thể đợi đến ngày mai để chết, mà chết ngay bây giờ. Bạn có làm được điều đó không? Nếu bạn làm được, có nghĩa là bạn đã biết sự yên bình khi chấm dứt mọi nghi vấn.

Cái chết gần gũi như hơi thở của chúng ta vậy.

Nếu tu tập đúng cách, bạn sẽ không sợ hãi bệnh tật, cũng không nao núng khi có người chết đi. Khi bạn đến nhà thương chữa bệnh, hãy quyết trong tâm rằng nếu bệnh tình của bạn đỡ hơn thì cũng tốt, mà nếu bạn chết, thì cũng không sao. Tôi bảo đảm với bạn rằng nếu bác sĩ có nói tôi bị ung thư và có thể chết trong vòng vài tháng nữa, tôi cũng sẽ nhắc nhở bác sĩ rằng, “Hãy cẩn thận, vì cái chết cũng có thể đến với bác sĩ nữa. Vấn đề chỉ là người nào đi trước và người nào đi sau thôi.” Bác sĩ chữa bệnh nhưng không phải là chữa được cái chết hay ngăn cản cái chết được. Chỉ có Đức Phật mới là bậc lương y chữa được điều đó, vậy tại sao chúng ta không đi theo Phật mà dùng vị thuốc của Phật?

Nếu bạn sợ hãi bệnh tật, nếu bạn sợ hãi cái chết, bạn phải quán tưởng về chúng xem chúng đến từ đâu. Vậy chúng đến từ đâu? Từ sự sinh. Vậy đừng buồn rầu khi có người chết – đó chỉ là điều tự nhiên, và người đó đã chấm dứt sự đau khổ trong kiếp sống này. Nếu bạn muốn buồn, hãy buồn khi có người sinh ra: “Ôi chao ơi! Họ lại ra nữa rồi. Rồi đây họ sẽ lại bị đau khổ, lại phải chết nữa rồi!”

“Bậc Toàn Giác” biết rõ tất cả những hiện tượng do nhân duyên khởi đều không có thực chất, vì vậy “bậc Toàn Giác” không phan duyên theo những biến chuyển đến và đi mà vui hay buồn. Mỗi lúc vui tức là sinh ra, và mỗi lúc buồn tức là chết đi. Chết đi rồi, chúng ta lại sinh ra, và sinh ra rồi, chúng ta lại chết đi. Sự sinh ra và chết đi từ giây phút này qua giây phút khác đó là vòng quay vô tận của luân hồi vậy.

Ngài Ajahn chah