Nhưng chúng ta cũng có một người bạn lành - chánh niệm, mindfulness. Và với chánh niệm ta có thể theo dõi và nhận biết những gì đang xảy ra. Ta có còn đang bước tới trên con đường thiền tập chăng? Hay là mình đã trở nên trì trệ? Ta có quá vướng mắc vào vai trò, hay bổn phận của mình? Hay, mặt khác, ta có quá xa lìa thực tế không? Ta có còn thực sự đóng góp gì cho người chung quanh? Hay ta đang chỉ quan tâm về chính mình, cho sự thực tập của mình, muốn bảo vệ sự an ổn của ta trước những xáo trộn của người khác?

Cả hai bên đều là một sự mất quân bình rất tự nhiên. Nhưng chúng ta không cần phải phản ứng tiêu cực khi chúng xảy ra. Ta chỉ cần nhận diện chúng. Và điều chỉnh lại. Chúng ta nhận biết. Và điều chỉnh. Và ta lại tiếp tục nhận biết và điều chỉnh. Sau một thời gian, ta sẽ tìm ra được con đường trung đạo, và tiếp tục bước tới. Sự thực tập thật ra chỉ có vậy thôi.

Lúc nào cũng vậy, trở về với chánh niệm như một hải đảo tự thân, như một nơi nương tựa, quy y vào pháp (dharma). Nhờ ở sự hiểu biết về pháp — cùng với chánh niệm, luôn ý thức được những gì đang xảy ra trong ta, và qua sự quan hệ với người chung quanh — giúp ta thấy ra rõ được mình.

Ta đang như thế nào? Phương pháp thực hành này, cùng với sự kết hợp với cuộc sống chung quanh, có thích hợp cho ta không? Hay ta cần nên điều chỉnh lại? Không có một công thức cố định nào hết. Chỉ có một điều này: giữ chánh niệm.

— Bhikkhu Analayo

Duy Nhiên dịch