Cách đây chừng sáu năm, trong chuyến đi giảng dạy ở Ý, thầy có đi ngang qua một vùng đất trồng toàn cây ô liu. Ở Pháp hình như không có cây ô liu, hoặc có thể chỉ có một vài cây ở miền Nam, nhưng bên Ý thì có rất nhiều. Thầy nhận thấy những cây ô liu trong đám ruộng đó mọc rất ngộ nghĩnh, thay vì mọc từng cây riêng rẽ thì nó mọc một khóm ba bốn cây chụm lại với nhau. Những cây ô liu đó cũng còn trẻ thôi, khoảng chừng bảy đến tám tuổi. Khi hỏi lại, người ta cho biết trước đó bảy tám năm có một trận lạnh rất lớn và tất cả các cây ô liu trong vùng đó chết hết, người ta phải cắt sát gốc. Nhưng những cây ô liu đó chỉ chết phần trên thôi, phần gốc vẫn còn sống. Khi cây ô liu bị cắt sát gốc rồi thì từ một cây ô liu mẹ sanh ra ba đến bốn cây ô liu con. Cho nên, chín mười năm sau mình thấy những cây ô liu mọc lên từng khóm. Mình lầm tưởng, cứ nghĩ rằng có ba hay bốn cây ô liu riêng biệt, nhưng khi nhìn sâu thì mình thấy kỳ thực chúng cũng chỉ là một cây thôi, từ một gốc mà đi lên.
Giả dụ cây ô liu thứ nhất ganh tỵ với cây ô liu thứ hai. Cây ô liu thứ hai đánh lộn với cây ô liu thứ ba thì rất buồn cười. Như vậy là có sự phân biệt: “Tôi là cây ô liu khác, còn anh là cây ô liu khác”. Không biết các cây ô liu có ganh tỵ, có giận hờn nhau hay không. Nhưng có những em bé hay những người lớn, tuy phát xuất từ một gốc mà thỉnh thoảng họ vẫn ganh tỵ, giận hờn nhau. Họ làm giống như họ là những con người khác nhau, không dính líu gì tới nhau hết. Họ không biết rằng họ từ một gốc mà đi lên, họ bị sự phân biệt, kỳ thị làm cho chia rẽ. Chính sự phân biệt, kỳ thị đó làm cho chúng ta coi nhau như kẻ thù, không thương yêu nhau được dù là anh chị em trong một nhà. Cho nên, tu tập là nhìn sâu để thấy được rằng chúng ta từ một nguồn gốc mà phát hiện. Khi thấy được sự thật đó thì mình sẽ lấy đi được sự phân biệt kỳ thị, và sẽ đạt tới một loại trí tuệ rất đặc biệt gọi là vô phân biệt trí.
Trí vô phân biệt hay vô phân biệt trí, cụm từ này mình nên học thuộc vì trong trường học có thể không được học chữ này, tiếng Phạn là Nirvikalpa-jñāna. Chúng ta có cái trí giúp phân biệt được đây là bông hoa hướng dương, đây là cuốn sách. Bông hoa hướng dương khác cuốn sách. Chúng ta có thể phân biệt được đây là củ cà rốt, đây là trái cà chua. Cái phân biệt đó đôi khi cũng có ích, và trong sự phân biệt đó không có sự kỳ thị, theo phe. Đó gọi là trí phân biệt, nhiều khi rất cần. Nhưng nằm dưới tầng sâu hơn có một loại trí khác, đó là trí không phân biệt, không kỳ thị. Trí này rất quan trọng. Ở trường học, chúng ta chỉ được học nhiều về trí phân biệt thôi, nhưng là người thực tập, mình phải học thêm về trí không phân biệt. Trí không phân biệt tức là trí không có kỳ thị nhau. Mình không thể nói rằng mình không phải là người kia, người kia là da trắng, mình là da đen. Mình không thương người da trắng, mình chỉ thương người da đen thôi, hoặc là người kia là da đen mình là da trắng, mình chỉ thương người da trắng thôi, mình không thương người da đen. Cái đó gọi là phân biệt, kỳ thị. Mình nói người kia là Do Thái, mình không phải là người Do Thái, mình là người Palestine. Người Do Thái thì nói mình không phải là người Palestine, rồi hai bên kỳ thị và làm khổ cho nhau. Kỳ thực mình từ một nguồn gốc mà ra hết.
Trong Hồi giáo cũng như trong Do Thái giáo, chúng ta được học rằng tất cả đều do một gốc mà sinh ra. Tất cả đều do Allah, đều do Thượng đế mà phát sinh ra. Vậy mà mình coi nhau như kẻ thù, rồi có sự kỳ thị phân biệt, chống đối nhau và quyết một mất một còn với nhau. Sự kỳ thị phân biệt đó cần được lấy ra khỏi tâm mình bằng sự thực tập thiền quán để thấy được cái gọi là trí không phân biệt (The wisdom of non- discrimination).
Vô phân biệt trí là gì, mình có thể hiểu được, biết được, nó cũng dễ thôi. Ví dụ, nhìn vào bàn tay phải ta thấy có vô phân biệt trí ở trong bàn tay. Bàn tay này đã làm được rất nhiều việc, nó rất khéo léo tuy đôi khi cũng có một vài cái vụng về. Bàn tay này đã làm được hàng trăm, hàng ngàn bài thơ. Tất cả những bài thơ mà thầy viết xuống đều do bàn tay phải viết xuống hết, bàn tay trái này thì chưa bao giờ làm thơ. Chỉ có một lần, bữa đó thầy không có giấy, không có mực, không có viết nên phải bỏ cái bì thư vào trong máy đánh chữ và đánh máy bài thơ. Đó là bài Con nghé nhỏ đuổi chạy mặt trời. Chỉ có bài đó là hai bàn tay làm chung mà thôi, còn các bài khác thì thầy làm bằng bàn tay phải hết.
Bàn tay phải này còn làm được nhiều chuyện khác nữa. Ví dụ như mỗi khi muốn cầm cái búa thì nó cầm rất giỏi, bàn tay kia cầm dở lắm, đóng không được mạnh, đôi khi còn đóng trật. Bàn tay này đôi khi cũng có trật nhưng nó đóng khá hơn. Bàn tay này đã từng viết chữ, làm thơ, viết thư pháp và làm nhiều chuyện khác nữa nhưng bàn tay này không bao giờ kỳ thị, phân biệt hay chê trách bàn tay kia. Nó không nói rằng: “Này, bàn tay trái ơi, anh là đồ vô tích sự, anh chẳng làm được gì hết, không làm thơ được, không viết thư pháp được”. Bàn tay phải không bao giờ nghĩ như vậy. Trong bàn tay phải không có cái gọi là kỳ thị, phân biệt, không có cái mạn, là tôi hơn anh, tôi bằng anh hay tôi thua anh. Trong bàn tay này có trí tuệ gọi là vô phân biệt trí. Cho nên nó sống một cách rất hài hòa và an lạc với bàn tay trái. Bàn tay trái cũng không có mặc cảm, nó không nói: “Trời đất ơi, anh làm hết tất cả mọi cái, còn tôi chẳng làm được gì hết”. Hai bàn tay không mặc cảm, vì chúng nó biết rằng cả hai đều từ một gốc mà ra. Chúng là hai anh em, giữa hai anh em không có sự kỳ thị, phân biệt nên không có vấn đề với nhau.
Bây giờ chị gái mình với mình có cư xử được như hai bàn tay không? Em trai mình với mình có cư xử được như hai bàn tay không? Đôi khi còn đánh lộn nữa, đôi khi còn giận hờn, ganh tỵ, đủ thứ hết. Thành ra mình chưa có vô phân biệt trí nhiều như hai bàn tay của mình. Chúng ta thấy sự phân biệt tạo ra biết bao nhiêu khổ đau: người da trắng kỳ thị người da đen, người Hồi giáo kỳ thị người Ấn Độ giáo, người Ấn Độ giáo kỳ thị người Hồi giáo, người Do Thái kỳ thị người Palestine, người Palestine kỳ thị người Do Thái. Chúng ta không cư xử được với nhau như hai bàn tay của cùng một cơ thể tại vì trong chúng ta chưa có cái thấy sâu sắc của vô phân biệt trí. Ta nên biết rằng khi bàn tay này đau thì mình cũng đau, phải có cái thấy như vậy thì mới được.
Có một lần thầy dùng tay phải cầm cái búa, tay trái cầm cái đinh tính treo một bức thư pháp trên tường cho đẹp, ai dè thầy đóng làm sao mà đã không đóng trên cái đinh, lại đóng trên ngón tay khiến nó đau quá chừng. Lập tức tay phải bỏ cái búa xuống, nắm lấy cái tay đang bị đau và đi kiếm thuốc, kiếm băng để băng bó. Bàn tay phải của thầy làm một cách rất tự nhiên, không nói rằng ta là bàn tay phải, ta đang băng bó cho ngươi, ta đang chăm sóc cho ngươi, ngươi phải nhớ điều đó mà đừng vô ơn bạc nghĩa. Bàn tay phải không bao giờ suy nghĩ như vậy. Nó không có sự kỳ thị, phân biệt giữa ta và người vì trong nó có cái vô phân biệt trí rất hay. Cho nên hai bàn tay sống với nhau rất hài hòa. Khi hai bàn tay chắp lại thành búp sen thì rất đẹp. Khi ăn cơm, bàn tay trái cầm cái chén, bàn tay phải cầm đôi đũa. Tay trái không nói là tôi nâng cái chén mệt mỏi quá, còn tay phải cũng không nói là tôi phải và cơm vào miệng mệt quá. Không bao giờ chúng có sự kỳ thị, phân biệt hay than phiền như vậy. Cho nên, chúng ta biết rằng trí vô phân biệt là cái có thật mà mình có thể thấy được. Khi mình tu học thành Phật, thành Bồ tát hay La hán thì hoàn toàn mình được như vậy. Mình không còn có sự kỳ thị, phân biệt nữa.Khi tới Làng Mai chúng ta thấy các thầy, các sư cô cũng đang cố gắng để làm như vậy. Ở xóm Hạ, mỗi sư cô đều giống như là ngón tay của một bàn tay, người thì làm việc này, người thì làm việc khác, làm một cách lặng lẽ, làm một cách âm thầm, không nói là tôi làm việc này quan trọng hơn sư chị, hoặc công việc của sư chị làm không quan trọng bằng công việc tôi đang làm. Không bao giờ quý sư cô có suy nghĩ như vậy. Tất cả đều cùng làm việc: người thì nấu ăn, người thì rửa chén, người thì đi chợ, người thì lái xe đi đón thiền sinh ở nhà ga, người thì quét dọn, người thì chùi cầu tiêu,… Không có người nào trách móc, than van, nói rằng những người kia không chịu làm, chỉ có một mình mình làm thôi. Vì sao? Vì trong họ đã có một ít trí tuệ gọi là trí tuệ vô phân biệt, tuy chưa hoàn toàn như Bụt, như các vị Bồ tát.
Các thầy trên xóm Thượng cũng vậy, công việc nhiều lắm, nhất là trong mùa hè thiền sinh tới rất đông. Nhiều người có niềm đau nỗi khổ và mình phải lắng nghe họ, chỉ cho họ cách đi thiền hành, cách thở, cách tu tập để cho họ bớt khổ, làm sao để cho họ có hạnh phúc. Đó là niềm vui của mình khi đi tu. Có người thì nói pháp thoại, có người thì hướng dẫn pháp đàm, có người chỉ đi chợ thôi, có người chỉ lái xe thôi nhưng người nào cũng hoan hỷ hết. Tại vì đi chợ cũng rất quan trọng. Người ta không có cơm ăn thì nghe pháp thoại đâu có nổi, đói quá làm sao nghe pháp thoại. Thành ra đi chợ, nấu cơm cũng quan trọng như hướng dẫn pháp đàm hay nói pháp thoại. Cho nên, người nào cũng rất vui khi được làm công việc của mình, không có sự kỳ thị. Đi chợ hay chùi cầu tiêu cũng thiêng liêng, cũng đẹp đẽ giống như hướng dẫn pháp đàm hay nói pháp thoại. Không ai có mặc cảm là mình hơn người khác, thua hay bằng người khác. Tất cả đều làm việc chung như năm ngón tay của một bàn tay, một cách rất hòa hợp, không có sự xô xát, giận hờn hay kỳ thị. Tại vì trong đó đã có chứa đựng phần nào cái thấy của vô phân biệt trí.
Có một bữa thầy Pháp Độ đi lên xóm Thượng hái rau. Ở xóm Trung mọi người thích ăn rau, nhất là rau Việt Nam, nên thầy Pháp Độ đã đi hết cả một buổi sáng hái rau ở xóm Thượng, buổi chiều còn đi xóm khác tiếp tục hái rau. Rồi có tin đồn rằng xóm Trung hết đồ ăn, sẽ nhịn đói ngày mai, ngày mốt. Khi nghe tin như vậy, xóm Thượng, xóm Hạ và xóm Mới liền đem đồ ăn xuống để viện trợ. Vì sao vậy? Vì xóm Thượng, xóm Hạ và xóm Mới đều thấy mình như là những ngón tay của một bàn tay. Khi thấy có một xóm thiếu thức ăn thì mình phải lo thôi, mình không thể nói tôi là xóm này nè, tôi đem thức ăn xuống cho quý vị đó, quý vị phải biết ơn tôi. Các xóm không bao giờ nghĩ như vậy. Trong thành ngữ Việt Nam có câu “chị ngã em nâng”. Khi người chị té xuống thì người em phải đỡ dậy và người em té xuống thì người chị đỡ dậy. Mình biết là mình từ một gốc mà ra nên mình chăm sóc nhau và không có sự kỳ thị lẫn nhau.
Trong Tâm kinh Bát nhã có câu: “Này Xá Lợi Phất, sắc chính thực là không, không chính thực là sắc, sắc chẳng khác gì không, không chẳng khác gì sắc”. Bây giờ mình đem cái đó áp dụng vào trong đời sống gia đình. Mình nói: “Này chị ơi, chị chẳng khác gì em, em chẳng khác gì chị, chị chính thực là em, em chính thực là chị, và còn ba còn má và ông nội, bà ngoại, tất cả đều như vậy hết”. “Sắc, thọ, tưởng, hành, thức diệc phục như thị”. Tức là chúng ta từ một gốc mà đi ra, chúng ta phải thấy rằng chúng ta đều là những ngón tay của một bàn tay. Vậy cho nên ngón tay cái là ngón tay trỏ, ngón tay trỏ là ngón tay cái, ngón tay cái chẳng khác ngón tay trỏ, ngón tay trỏ chẳng khác ngón tay cái. Ngoài ra ngón tay giữa, ngón tay áp út và ngón tay út cũng đều như vậy cả. Như vậy là tinh thần không kỳ thị.
Các cháu nhỏ cũng có thể hiểu được Tâm kinh Bát nhã rất sâu. Các cháu có thể đóng một vở kịch. Trong kịch có ba má, ông bà nội, ông bà ngoại và mấy đứa con. Ban đầu mấy đứa con không có trí vô phân biệt nên cãi lộn nhau, giành nhau. Bà ngoại kêu lại và nói: “Các con có biết rằng con chị tức là thằng em, thằng em tức là con chị, con chị chẳng khác gì thằng em, thằng em chẳng khác gì con chị, ngoài ra bà nội, bà ngoại, ông nội, ông ngoại, ba má cũng đều như vậy cả”. Tức là nói Tâm kinh Bát nhã đó, thành ra hai đứa nó cười hề hề, nó ôm nhau và không giận nhau nữa. Rồi ngày mai tự nhiên ba má hơi cãi lộn nhau, mình nói: “Này ba, ba chính là má, má chính là ba, ba chẳng khác gì má, má chẳng khác gì ba, ngoài ra ông nội, ông ngoại, bà nội, bà ngoại và tụi con cũng đều như vậy cả”. Đó là Tâm kinh mà mình có thể áp dụng được liền. Mỗi khi có sự kỳ thị, có sự giận hờn là phải đọc câu linh chú đó: “Thị đại thần chú, thị đại minh chú, thị vô thượng chú, thị vô đẳng đẳng chú, năng trừ tất cả những sự kỳ thị và phân biệt”.
Các tin tức khác
- Lời Hòa thượng Thích Thanh Từ dạy đại chúng ngày đầu xuân ( 2/02/2022 12:59)
- Vòng luân hồi của đời người ( 2/02/2022 12:56)
- Phàm làm việc gì trước phải nghĩ đến cái hậu quả của nó ( 1/02/2022 1:13)
- Lòng tham của con người giống như cái túi không có đáy ( 1/02/2022 1:10)
- Vì sao trao cho con khó khăn trước khi trao thuận lợi? ( 1/02/2022 12:16)
- Thư mẫu thân (31/01/2022 12:53)
- Chỗ ở của mình (31/01/2022 12:50)
- Hiền lành (31/01/2022 12:44)
- Để tâm giải thoát được thuần thục (30/01/2022 1:12)
- Duyên Phận (30/01/2022 1:10)