Có nhiều người nói đạo Phật rất bi quan vì cho rằng “đời là bể khổ”, sự thật không phải như vậy. Người bi quan thường có thói quen nghĩ rằng việc sắp đến đều là xấu cả, nên chán nản, không tin tưởng, hoặc mất niềm tin vào hiện tại và tương lai. Đạo Phật chỉ nói rằng sống làm người thì phải chịu khổ về thể xác lẫn tinh thần. Giáo lý của đạo Phật được phát xuất từ kinh nghiệm dựa trên thực tế cuộc sống, cho nên làm thế nào để chúng ta thoát khỏi khổ đau lẫn thể xác và tinh thần.

Những lời Phật dạy về con người, về cuộc đời chính là cách thức, giúp ta suy tư, nghiệm xét nhờ vậy mà có một hiểu biết chân chính để sống tốt hơn. Những người chưa biết đạo Phật, thường nghĩ rất sai lầm, họ cho rằng đạo Phật là chán đời, bi quan, yếm thế, làm cho con người trốn tránh trách nhiệm đối với gia đình người thân và xã hội.

Đạo Phật nói “vô thường”, để cho chúng ta thấy rõ được bản chất mọi hiện tượng sự vật không thực thể cố định mà cố gắng tu tập để sống tốt hơn và biết cách làm chủ bản thân. Nhiều người cứ nghĩ rằng thân tâm và hoàn cảnh đều vô thường thì không nên siêng năng làm việc. Nghĩ như thế thật là hiểu lầm lời Phật dạy. Chúng ta hiểu được lý vô thường thì mình sẽ bình tĩnh an nhiên trước những thay đổi bất ngờ, và ta sẽ có thể không bị khổ đau chi phối nặng nề khi mất mát chia lìa.

Hiểu được vô thường, con người mới dám hy sinh tài sản của cải, hoặc hy sinh thân mạng để làm những việc có lợi ích chung. Thật ra đạo Phật mới là đạo rất yêu đời, vì biết rõ bản chất từ con người cho đến muôn loài vật đều chịu sự chi phối của vô thường. Con người thì sinh, già, bệnh, chết hoàn cảnh sự vật thì thành, trụ, hoại, không nhờ hiểu biết như vậy ta sẽ bớt buồn khổ khi sự việc đổi thay. 

Ngày xưa có một người sống sung sướng trong cảnh vương giả cung vàng điện ngọc, vợ đẹp con ngoan như vậy mà vẫn quyết chí xả bỏ tất cả để ra đi tìm cầu chân lý, giúp cho chính mình vượt thoát khổ đau. Trải qua một chặng đường dài trên 11 năm, Ngài đã tu chứng dưới cội Bồ đề biết cách làm chủ bản thân để thoát khỏi khổ đau sinh già bệnh chết. Ngài thấy rõ ràng chúng sinh luân hồi sinh tử lăn lên lộn xuống trong ba cõi sáu đường giống như người đứng trên lầu cao nhìn xuống ngã tư đường là do mình tạo ra. 

Nếu chúng ta là người vui vẻ lạc quan, yêu đời thì khi nhìn thấy những chiếc lá rơi đó là sự tuần hoàn sự sống của cây, bởi chúng ta đang nhìn cuộc sống qua lăng kính màu hồng. Còn nếu ta là người bi quan luôn than thân trách phận, nhìn cuộc sống bởi một màu xám xịt chúng ta sẽ cảm thấy u buồn, sầu khổ trước những hiện tượng tự nhiên đó.

Khi chúng ta lạc quan thì cuộc sống của bản thân mình và người khác dễ dàng có sự cảm thông để giữ mối liên hệ thân thiết? Càng sống lạc quan, chúng ta càng có thái độ mạnh mẽ để vượt qua những vướng mắc của cuộc đời. Như chúng đã biết, thân và tâm của con người luôn có sự ảnh hưởng mật thiết với nhau. Bất cứ một sự thay đổi nào về mặt tâm lý cũng sẽ ảnh hưởng đến thể chất và ngược lại. 

Khi chúng ta sợ hãi một điều gì đó, tim sẽ đập nhanh và tay chân run lẩy bẩy. Khi chúng ta cảm thấy bối rối, e thẹn trước mặt người bạn khác phái, hai má bạn bỗng đỏ ửng, chân tay bạn trở nên luống cuống, cảm thấy thừa thải. Cũng vậy, khi chúng ta bi quan, buồn phiền, sức khỏe sẽ bị ảnh hưởng một phần nào. Trái lại, khi ta sống lạc quan, vui vẻ, thì sức khỏe của chúng ta sẽ tốt hơn rất nhiều. Thường những người cô đơn dễ rơi vào bế tắc và hay bi quan chán nản, dẫn đến sức khỏe tiều tụy mà mau chết sớm.

Cùng mang một căn bệnh như nhau, nhưng người lạc quan có khuynh hướng mau lành bệnh hơn, trong khi đó kẻ bi quan dễ làm cho bệnh tật trở nên trầm trọng. Đó cũng là lý do mà vì sao các bác sĩ luôn khuyến khích bệnh nhân phải cố gắng duy trì một thái độ lạc quan và không lo lắng sợ hãi sẽ mau chóng phục hồi bệnh. 

Mỗi sáng thức dậy, chúng ta chỉ cần dành một chút thời gian để ngồi thiền, lạy Phật, Bồ tát coi như chúng ta đã thực tập một bài thể dục hoàn chỉnh làm cho thân và tâm, cảm nhận trạng thái khỏe khoắn, thoải mái, yêu đời và sống lạc quan suốt cả ngày!

Trong cuộc sống, thái độ bi quan dễ khiến chúng ta nhìn mọi sự việc trên đời như một màu đen tối. Người bi quan sẽ dễ dàng đánh mất chính mình, sau những vất vả, khó khăn, vì họ nghĩ rằng không còn lối thoát. Chúng ta vì sao mà cảm thấy buồn phiền, chán nản với cuộc sống, vì chúng ta chỉ thấy mặt xấu mà không thấy mặt tích cực? Rất nhiều người vì không tin sâu nhân quả, không tin khả năng chính mình nên cái thấy còn hạn hẹp bởi do lòng tham lam, ích kỷ do đó dễ sinh ra bất mãn đổ thừa tại, bị, thì, là…

Thái độ sống lạc quan là điều cần thiết để giúp chúng ta sáng suốt nhìn thấy bản chất của cuộc đời là luôn đối lập nhau. Thái độ bi quan có thể khiến chúng ta nhìn đời hoàn toàn bằng một màu xám xịt, nhưng thái độ sống lạc quan lại giúp chúng ta làm việc có hiệu quả cao.

Thời gian qua nhanh, tháng ngày hối hả, đời người ngắn ngủi, thoáng chốc đã già, cái chết sẽ đến, không biết về đâu? Chúng ta chẳng dám nói rằng mình hiểu hết mọi lẽ nhân sinh cuộc đời, nhưng có chút hiểu biết chân chính ta vẫn làm việc đóng góp, phục vụ mà vẫn sống thanh thản, thoải mái, an nhiên tự tại.

Nếu ta để một ngày trôi qua lãng phí, thì ta làm mất đi một ngàn ngày khác. Tiền bạc, địa vị là tạm thời, vẻ vang là quá khứ, sức khỏe là quý giá, tâm linh là hơn hết, làm người nhớ khắc ghi. Tiền không phải là tất cả, là trên hết, nhưng không phải không có giá trị trong cuộc sống.

Chúng ta đừng nên quá coi trọng đồng tiền, càng so đo, tính toán mà trở thành ích kỷ, đồng tiền là vật vô tri do ta tạo ra nó không phải là chánh báo. Nếu có người cần giúp đỡ, sẻ chia ta nên rộng lượng mở chút tấm lòng, tuỳ theo khả năng. 

Người khôn ngoan biết kiếm tiền bằng mồ hôi, khối óc của chính mình và biết cách xài tiền đúng với giá trị của nó. Chúng ta làm chủ đồng tiền, vì đồng tiền do mình tạo ra nó là vật vô tri, cho nên ta đừng làm tôi tớ cho nó. Hạnh phúc hay khổ đau đều do mình tạo ra. Cần ăn thì ăn, cần mặc thì mặc, cần chơi thì chơi, chúng ta luôn nâng cao chất lượng cuộc sống, hưởng thụ hạnh phúc do biết cách buông xả ý niệm xấu ác mà hay giúp người cứu vật.

Người bi quan làm việc một cách lề mề, chậm chạp cho nên công việc khó đạt được kết quả cao. Nhiều khi công việc không đến nỗi vất vả, nhọc nhằn cho lắm, nhưng vì bi quan nên họ tự tạo thêm áp lực cho mình. Trong khi đó, những người sống lạc quan họ hiểu rằng, con người khó có thể làm nên những thành quả lớn lao nếu lúc nào cũng bi quan, chán nản về cuộc sống.

Thái độ lạc quan của họ có ảnh hưởng một cách hết sức tích cực đến tinh thần làm việc của nhiều người khác, nhờ vậy họ dễ dàng vượt qua những khó khăn chướng ngại. Nói cách khác, chúng ta đừng bận tâm suy nghĩ quá nhiều đến những gì có thể xảy ra với mình, mà hãy nghĩ đến những điều tốt đẹp mình đang làm và hướng tới. Có một thực tế mà chúng ta cần phải thừa nhận, khi chúng ta vui thì những người xung quanh cũng sẽ dễ dàng cảm thấy vui theo. Trái lại, khi buồn thì chúng ta cũng làm ảnh hưởng đến những người xung quanh chúng ta.

Mỗi sáng thức dậy, chúng ta tâm niệm rằng hôm nay sẽ cố gắng sống với thái độ lạc quan vì ta đã tin chính mình là chủ nhân ông của bao điều họa phúc. Trong cuộc sống, nếu chúng ta sống lạc quan là đã thể hiện một con người có nhân cách đạo đức, biết san sẻ yêu thương nâng đỡ người khác khi gặp bất hạnh. Sống giữa cuộc đời nhiều oan trái, bởi những tâm niệm tham lam ích kỷ, ganh ghét tật đố, thù hận do người khác đem lại, chỉ có những người biết mở rộng tấm lòng mới có thể sống lạc quan.

Con người sống lạc quan là con người biết tự vươn lên vượt qua chính mình để ngày càng sống tốt hơn. Người sống bi quan sẽ dễ dàng làm nản lòng nhiều người khác, cho nên sống lạc quan có thể giúp mọi người vượt qua mặc cảm tội lỗi và làm mới lại chính mình. Ngay cả những người đang chìm sâu trong cơn tuyệt vọng, thậm chí muốn tự tử để kết liễu cuộc đời vì họ cảm thấy không có lối thoát do bi quan, chán nản chính lạc quan là liều thuốc bổ để giúp họ vượt qua số phận tối tăm.

Con người cần làm việc để phục vụ an sinh đời sống hằng ngày, con người cần vật chất, con người cần tình cảm, con người cần tinh thần, con người cần tâm linh và con người cần sự hỗ trợ cho nhau về mọi mặt, biết cách nương tựa vào nhau để cùng thay đổi phát triển tốt đẹp bền vững, lâu dài. Có vật chất đầy đủ để đảm bảo an sinh đời sống cho con người trong phạm vi nhất định nào đó, tùy theo phước nghiệp của mọi người đã gieo tạo. Có tình cảm để con người biết kết nối yêu thương, sẻ chia cuộc sống mà làm tròn bổn phận trách nhiệm đối với gia đình, người thân, và dấn thân đóng góp phục vụ tốt cho xã hội.

Có con người tâm linh cùng với trái tim hiểu biết thì chúng ta sẽ tin sâu nhân quả mà không làm các việc xấu ác, mà hay làm các việc thiện lành tốt đẹp, ta biết cách chuyển hóa những tâm niệm, lời nói, và những hành động luôn làm tổn hại người, vật do sự chấp ngã gây ra, để chúng ta sống với tính biết sáng suốt của mình là Phật tính.

Khi sống được với tính biết sáng suốt, chúng ta sẽ không bị dòng đời cuốn trôi bởi những việc xấu ác, mà biết cách dung hòa sự sống để làm tròn trách nhiệm, bổn phận đối với gia đình người thân và đóng góp lợi ích thiết thực cho xã hội.

Khi ta sống mà thường biết rõ mình có hòn ngọc vô giá ngay nơi sắc thân này thì rác rến phiền não không còn đáng làm ta lo ngại, vì rác chính là hoa, rác làm đẹp thêm cho hoa nếu ta biết gieo trồng tưới tẳm đúng mức. Chính vì vậy, phiền não tức bồ đề, ta cứ một bề chăm sóc, vun bồi đóa hoa lòng rộng mở để làm hương thơm cho đời thì những rác rưởi tham ái, ghét bỏ, giận hờn, bực tức, tránh né hay hủy diệt đều được sáng trong theo thời gian. 

Thích Đạt Ma Phổ Giác