Ta buộc phải tùy duyên hoàn cảnh thay đổi đến đâu thì ta phải thích nghi và tìm ra thế chủ động ngay đến đấy.

Tuy nhiên, để thực hiện phương thức “tuỳ duyên”, ta phải vượt qua với hai thách thức rất lớn, đó là làm sao có đủ khả năng để bước ra khỏi sự giới hạn của mình mà thiên biến vạn hóa, và làm sao để “tuỳ duyên” mà vẫn “bất biến”. 

Làm sao để tuỳ duyên?

Muốn tuỳ duyên, ta phải có khả năng buông bỏ những duyên đã xảy ra trong quá khứ. Dù đó là những kỷ niệm vô cùng đẹp đẽ, là một đời sống thật như ý… nhưng hiện giờ chúng đã không còn nữa, chúng chỉ là những bóng mờ trong ký ức, nên không thể nào nắm bắt được. Cố gắng hoài niệm, luyến tiếc, không những không giúp ta tìm thấy hạnh phúc mà còn khiến ta trở nên sống mòn, sống cạn, đánh mất rất nhiều cơ hội để hạnh phúc trong hiện tại. 

Muốn tuỳ duyên, ta phải có khả năng dừng bớt những lo nghĩ về tương lai. Dù đó là những giấc mơ thật tuyệt vời, những dự án vô cùng hấp dẫn… nhưng hiện giờ chúng vẫn chưa xảy ra, chúng chỉ nằm trong trí tưởng tượng, nên không thể nào giúp ta vượt qua khó khăn trong hiện tại hay kiến tạo một đời sống chất lượng. Suy nghĩ tích cực, lạc quan về một tương lai là điều cần thiết, nhưng đừng nên mất quá nhiều thời gian và năng lượng cho những điều còn xa vời, mà hãy tập đối diện với thực tại dù rằng nó vẫn còn nhiều khó khăn, thách thức.

Muốn tuỳ duyên, ta phải có khả năng có mặt trọn vẹn trong giây phút hiện tại. Dù hoàn cảnh còn nhiều khó khăn, thế giới xung quanh còn biến động, nhưng ta vẫn nhìn ra những gì đang hiện hữu xung quanh và những gì mình đang sở hữu là những thứ giá trị, mầu nhiệm, giúp ta tạo nên một cuộc sống an lành và ý nghĩa. Ngay cả khi chỉ còn lại mỗi hơi thở vào-ra an ổn, hay chỉ còn bước đi trên đôi chân còn lành lặn, thì đó vẫn là điều may mắn để giúp ta gầy dựng lại những gì đã ngã đổ, hay bước tới những chặng đường rực rỡ phía trước.

Muốn tuỳ duyên, ta phải có khả năng chấp nhận mọi sự đổi thay mà không bắt nó lúc nào cũng phải xảy ra đúng với ý mình. Để có được khả năng này, ta phải có kinh nghiệm đối ứng trước nhiều tình huống, nhưng quan trọng hơn hết là phải có thực lực và tin tưởng mạnh mẽ vào thực lực của mình. Khi sớm chấp nhận những biến đổi bất chợt hay những điều bất như ý xảy ra, ta sẽ bớt tiêu tốn năng lượng cho việc chống trả, vùng vẫy, mà còn tiết kiệm được thời gian để chuẩn bị chu đáo cho phương án vượt thoát và chiến thắng. Với bản chất cuộc sống là không ngừng thay đổi, người nào có khả năng chấp nhận càng lớn thì người đó sẽ càng khó bị cuộc sống vùi dập, và càng sớm tìm thấy bí quyết để đứng vững và hạnh phúc.

Muốn tuỳ duyên, ta phải có bản lĩnh, dám đương đầu với nghịch cảnh mà không sợ đau đớn hay thất bại. Bởi ta tin rằng bất cứ sự trưởng thành hay lột xác nào cũng phải đi qua những trải nghiệm thương đau kinh khủng nhất, cũng như hoa đào phải chịu đựng giá rét đến thấu xương suốt mấy tháng mùa đông thì mới tung cánh toả hương vào mùa xuân được. Và ta tin rằng, trên đời này không có thứ gì thật sự quý giá mà có thể dễ dàng tìm được. Sống với tinh thần can trường của một chiến binh, dù có thành hay bại thì ta vẫn thấy hài lòng, mãn nguyện, thấy mình sống xứng đáng. Và với tinh thần không sợ hãi ấy, chắc chắn ta sẽ luôn nắm bắt được rất nhiều điều kiện hạnh phúc trong hiện tại dù hành trình về đích vẫn còn xa. 

Muốn tuỳ duyên ta phải có đức tin kiên định nơi bản thân. Ta không chỉ tin vào thực lực có sẵn, mà ta còn tin luôn cả năng lực tiềm ẩn vốn có trong mỗi người. Biết rằng để đương đầu với một cuộc đổi thay lớn thì ta phải lớn hơn con người hiện tại rất nhiều, thậm chí là phải lớn gấp đôi. Nhưng ta tin rằng mình sẽ làm được nếu ta chuyên tâm, bền bỉ luyện tập. Khi có được tầm nhìn và tấm lòng đủ lớn, ta sẽ nhìn thấy được con đường hạnh phúc đích thực và sẵn sàng chấp nhận những điều bất toại nguyện không ngừng diễn ra. Vì xét cho cùng, đó cũng chỉ là những phương tiện sống chứ không phải là mục đích sống. Mục đích sống là sống một đời sống sâu sắc và ý nghĩa. Nên chỉ cần ta làm chủ được tâm ý, củng cố được nội lực, khơi dậy được nhiều hạt mầm tích cực bên trong, là ta có thể sống với mọi hoàn cảnh.

Làm sao để tùy duyên bất biến?

Muốn tùy duyên bất biến, ta phải nắm chắc giá trị cốt lõi của cuộc sống. Đó là dù ta có thiên biến vạn hoá như thế nào, dù ta có thay đổi phương thức sống mới như thế nào, thì ta vẫn phải luôn là người tử tế. Nghĩa là sẽ không bao giờ có chuyện bằng mọi giá phải đạt được mục tiêu mà sẵn sàng hy sinh cái tâm trong sáng và đẹp đẽ của mình. Ngay cả việc chấp nhận sống trong căng thẳng thường trực để có được nhiều quyền lợi hấp dẫn cũng không còn là sự chọn lựa của ta nữa. Bởi lẽ, tâm mới là thứ quyết định nên cái gì là hạnh phúc và ý nghĩa. 

Muốn tùy duyên bất biến, ta phải có khả năng bất nhiễm trước mọi hoàn cảnh. Dù ta có ý thức rõ rệt đâu là phương tiện sống và đâu là mục đích sống, nhưng không phải lúc nào ta cũng nhớ ra điều đó. Ngay cả có nhớ thì không phải lúc nào ta cũng đủ sức để rứt mình ra khỏi sự đắm nhiễm nơi phương tiện hấp dẫn. Sự đắm nhiễm bắt đầu từ sự cuốn hút, đam mê, rồi sinh ra nghiện ngập. Tùy duyên để rồi bị đồng hóa với hoàn cảnh hay đối tượng nào đó thì đó không phải là bất biến, mà là biến mất. Nếu như vậy thì thà không tuỳ duyên, không nắm bắt cơ hội, không thay đổi, cứ giữ nguyên con người cứng nhắc và hạn hẹp của mình, nhưng ít ra ta vẫn giữ được mình, giữ được những giá trị cốt lõi để tạo dựng nên đời sống đích thực.

Muốn tuỳ duyên bất biến, ta phải luôn có sự tỉnh thức. Phải luôn ý thức được mình đang làm gì, việc làm này sẽ dẫn đến kết quả nào, nó có ảnh hưởng gì đến tâm hồn mình không... Ta không thể tin tưởng tuyệt đối nơi tâm mình khi mà ta vẫn chưa thực sự làm chủ hay điều khiển được nó. Thiền Vipassana là một phương thức vô cùng hữu hiệu giúp ta luôn theo dõi và ghi nhận từng diễn biến tâm ý của mình. Nên khi bóng tối của những ác ma ẩn nấp trong tâm xuất hiện là ta kịp thời nhận ra và biết cách vượt thoát. Chỉ có sự luyện tập quay vào bên trong mới giúp ta có được năng lực phòng hộ trước mọi sự tấn công của ngoại cảnh.

Muốn tùy duyên bất biến, ta phải có những người bạn lành, những người cùng chí hướng, hoặc tốt nhất là được sống trong một cộng đồng mà ai ai cũng theo đuổi lối sống chú trọng nuôi dưỡng tâm hồn như mình. Một giọt nước thì rất khó trôi xa, nhưng một dòng sông thì sẽ có nhiều cơ hội chảy ra biển lớn. Một con đường mới, một lối sống mới luôn là thách thức không nhỏ cho những ai dám liều lĩnh rời xa con đường cũ, lối sống cũ. Nhưng nếu ta có đoàn thể, có cộng đồng, thì ta sẽ có sức mạnh như một dòng sông. Đi bên nhau ta sẽ được truyền cảm hứng, sẽ được nhắc nhở và soi sáng để mau chóng trưởng thành, sẽ đi đúng đường, sẽ đỡ thấy mình đơn độc vì đã lội ngược dòng với đám đông ngoài xã hội.

Tùy duyên vốn đã khó, tùy duyên bất biến lại càng khó hơn gấp nhiều lần. Nếu để chọn ra một chất liệu quan trọng nhất của cả hai, thì đó chính là sự tỉnh thức (hay chánh niệm) – khả năng đánh thức năng lực tối thượng bên trong tâm hồn của mỗi người. Thật không có gì tuyệt vời cho bằng khi ta bước đi trên đường đời, đặc biệt là giai đoạn thế giới đang buộc phải lật sang chương mới do sự tàn phá kinh hoàng của đại dịch Covid-19, mà ta có được khả năng gìn giữ được tâm mình luôn cân bằng, bình yên và sáng suốt. Với một người có khả năng như thế thì không có bất cứ ngoại cảnh nào có thể đốn ngã, khiến họ đau khổ được cả. Và vì vậy bất cứ sự đổi thay nào cũng đều là cơ hội để họ khám phá thêm sự mầu nhiệm của bản thân và cuộc sống này. Biết bao thế hệ trước đã làm được, còn ta tại sao không?

Thầy Minh Niệm