Bây giờ ta nói tới con người với con người. Trước tiên chúng ta sẽ nói đến sự mâu thuẫn giữa người nam với người nữ. Thường người ta hay bảo nam thì mạnh, nữ thì yếu, mạnh và yếu gặp nhau thì hơi bị chỏi; nên khi lập gia đình nam mạnh, nữ yếu cũng là sự chống chỏi vì mạnh dễ dàng hiếp yếu. Chính vì vậy, vợ chồng thường hay cãi vã nhau. Những gì người nam đề nghị thì người nữ không chịu, những gì người nữ ham thích thì người nam phản đối. Như vậy mới thấy cuộc sống gia đình giữa nam và nữ muốn được hạnh phúc là dễ hay khó? Đã là hai tính chất khác nhau thì làm sao dễ được; thế mới thấy cuộc sống này luôn nhiều mâu thuẫn, không có lĩnh vực nào từ trong gia đình cho đến xã hội mà không có mâu thuẫn. Vì vậy, muốn cho cuộc sống trong gia đình được hài hòa êm đẹp thì chúng ta phải hết sức khôn khéo, nhường nhịn lẫn nhau.

Sư ông chúng tôi thường nói "cuộc đời là mâu thuẫn”; vậy ta phải sống thế nào để cuộc đời được bình yên, hạnh phúc mà không bị những phiền não tham-sân-si làm đau khổ; tuy mới nghe qua rất lạ nhưng xét kỹ thì đó là sự thật.

Người phật tử tại gia cũng như người xuất gia luôn có những thứ buồn vui, thương ghét, phải quấy, tốt xấu, hơn thua. Chúng ta hay than vãn tại sao gia đình mình không có sự thống nhất với nhau, hoặc ở trong chùa sao không đồng tâm hiệp lực với nhau.

Tập thể nào cũng có những chuyện xảy ra như vậy hết. Lý do gì mà chúng ta luôn có những buồn phiền, bực tức và bất đồng quan điểm với nhau về sự không hòa hợp. Chúng ta hãy nhìn lại xem con người mình ra sao. Ai cũng ngỡ có sự mâu thuẫn là do người này đối kháng với người kia, không ai nghĩ sự mâu thuẫn đó ở sẵn ngay nơi mình.

Phật dạy thân người do tứ đại gồm bốn chất đất-nước-gió-lửa hòa hợp lại hình thành; đất với gió lại không thuận với nhau, gió thổi mạnh thì đất rung rinh, lửa đang cháy bị nước làm giảm sức nóng nên cũng không thuận hợp.

Chúng luôn có sự chống trả với nhau kịch liệt, đất kỵ gió, nước kỵ lửa, chúng ta thường ví “như nước với lửa” để diễn tả sự đối nghịch nhau; nên thân con người khi nào lạnh quá phải uống thuốc nóng để làm ấm lại, khi nóng quá phải uống nước mát để cơ thể dịu lại; vì cơ thể nóng là lửa nhiều nước ít, cơ thể lạnh là nước nhiều lửa ít, nên chúng ta phải tìm cách điều hòa cho phù hợp.

Như vậy, sự sống này là sự điều hòa các yếu tố có tính chất trái ngược nhau, nếu nặng về bên nào cũng đều sinh ra bệnh. Cụ thể nhất là người nào trúng gió là bị gió xâm nhập làm toàn cơ thể đau nhức, gió thổi mạnh thì đất rung rinh, do đó ta phải cạo gió, cạo một hồi thì thấy trong người bình thường trở lại.

Rõ ràng là đất với gió luôn đối chọi nhau, cái nào trội hơn cũng sinh ra bệnh, nên phải thường xuyên điều hòa bằng sự ăn uống làm sao cho chúng quân bình với nhau thì cơ thể mới được bình thường mà mạng sống được kéo dài.

Tuy nhiên, không ai có thể điều hòa để chúng có thể tồn tại mãi từ ngày này tháng nọ đến năm kia, có hay lắm cũng chỉ hơn một trăm năm là cùng. Con số người sống trên trăm tuổi quá hiếm hoi vì tứ đại hòa hợp chỉ trong một giới hạn nào đó. Bây giờ chúng ta thử đi sâu vào từng phần của chúng như xét thử chất đất trong người mình.

Ai ăn uống nhiều hoặc không làm chủ bản thân trong việc tiêu thụ thực phẩm thì thân này dễ sinh bệnh béo phì, nhất là người nữ trong thời hiện đại.

Đất nhiều trong người làm cơ thể mất cân đối, chậm chạp, mệt mỏi, đi đứng không được thoải mái. Do ảnh hưởng của hóa chất độc hại trong thức ăn và sự không kiềm chế trong ăn uống nên phát sinh nhiều chứng bệnh lạ kỳ. Việc xét nghiệm, chữa trị bệnh theo chu kỳ làm tiêu tốn rất nhiều tiền nên nói chung trong người chứa quá nhiều đất thì bất tiện đủ điều. Cũng như chất gió là sự hoạt động của cơ thể mà khi gió mạnh cũng làm đất rung rinh, cơ thể ê ẩm, đau nhức rã rời khiến thân này sốt lạnh, nhức đầu, phải cạo gió và uống thuốc mới hết.

Con người sống được là nhờ lửa nóng làm điều hòa thân này nhưng nếu lửa quá nhiều thì người bức rức, nóng nảy, khó chịu, ta phải hoạt động chân tay sao cho toát mồ hôi cơ thể mới dịu lại. Đó là nói về thân nhiệt. Cơ thể chúng ta gần 70% là nước để điều hòa, nuôi dưỡng thân này nhưng nếu chất nước quá thịnh, nghĩa là chất âm quá nhiều thì cơ thể lạnh lẽo, mệt mỏi, ít muốn hoạt động mà chỉ muốn ngủ vì thân tâm bần thần, rã rượi như người thiếu ngủ cả tháng trời.

Tóm lại, cơ thể con người gồm bốn chất đất-nước-gió-lửa luôn chống chọi với nhau nên phải điều hòa từ ngày này tháng nọ đến năm kia, nếu trong bốn chất có chất nào thịnh cũng sẽ sinh bệnh, đến khi mất một chất nào thì thân thể này tan rã, bại hoại. Như vậy, xét về vật chất thân thể chúng ta do đất-nước-gió-lửa hình thành nên có rất nhiều mâu thuẫn với nhau; còn phần tinh thần có mâu thuẫn hay không?

Đa số chúng ta ai cũng sợ mâu thuẫn, nhưng không ngờ chính sự mâu thuẫn là điều kiện để con người trong vũ trụ này phát triển, đổi thay liên tục vì sự sống và nhu cầu chung. Nếu thế giới này chỉ có nam không nữ thì không sinh được, mà chỉ nữ không nam thì cũng không sinh được. Muốn sự phát triển hài hòa về mọi mặt được liên tục, tốt đẹp thì chúng ta phải khéo điều hòa. Như cuộc sống của ta nếu có nước mà không có lửa, hay ngược lại có lửa mà không có nước thì làm sao có cơm ăn; muốn có cơm ăn trước tiên phải có con người, đất đai, ánh sáng, hạt giống; và cuối cùng phải có nước, có lửa thì mới có cơm ăn. Bởi bản chất của nước và lửa là hai thứ đối lập nhau, nếu ta dùng nước để dập tắt lửa, hoặc dùng lửa để đốt cạn nước thì làm sao có cơm ăn. Cuộc sống này là một chuỗi dài nhân duyên chằng chịt nên ta phải khéo điều hòa, nếu để nước nhiều thì thành cháo, nếu để nước ít thì cơm sống, nặng bên nào cũng thất bại cả. 

Vợ chồng nam và nữ một bên cương, một bên nhu không giống nhau, vì vậy cần phải khéo điều hòa, không nên vì được phần mình mà mất lòng người kia thì gia đình tan nát. Nhất là bên nam hay chủ quan ta là phái mạnh, hay quan niệm mình là gia trưởng nên dùng quyền mình để bắt phái nữ phải tuân theo như một mệnh lệnh, đó là điều không tốt. Chúng ta nếu không khéo điều hòa thì trong gia đình sẽ rạn nứt, dẫn đến tình trạng gây gỗ, cãi vã, đánh đập nhau hoài thì cuộc sống hạnh phúc gia đình sẽ đổ vỡ. 

Tuy nhiên, hạnh phúc trong cuộc đời chỉ là tương đối vì nó không lâu dài, bền chắc; cho nên yêu thương phải xa lìa là khổ, ở chung gặp mặt nhau mỗi ngày mà không ưa nhau cũng khổ. Như chúng ta đã biết, hạnh phúc nam và nữ được kết hợp bởi hai thứ không giống nhau thì làm sao có thể lâu dài và bền bỉ được. Vì vậy, chúng ta cần phải điều hòa để cuộc sống gia đình luôn được ấm êm, hạnh phúc bằng cách phải biết nhường nhịn và tha thứ cho nhau. Cũng như muốn có cơm ăn thì ta phải biết điều hòa lửa và nước cho phù hợp; nhờ biết điều hòa nước, lửa mà ta mới có cơm ngon để ăn. Cũng vậy, trong cuộc sống ta khéo điều hòa thì gia đình an vui, hạnh phúc, trên cung kính ông bà cha mẹ, dưới biết tôn trọng, nhường nhịn lẫn nhau.

Đó là chúng ta nói chuyện cá nhân giữa nam nữ; còn với tập thể thì sao? Tập thể nào cũng có một lập trường riêng, sinh hoạt riêng, sự làm việc và hiểu biết riêng nên không bao giờ giống nhau. Đã không giống nhau tức là có chống đối nhau, chính vì vậy mà chúng ta cũng cần phải điều hòa bằng quy định và luật pháp chung cho từng ban ngành đoàn thể. Do đó, nhìn chung tất cả từ bản thân cho tới con người, gia đình và xã hội đều có sự mâu thuẫn. Chúng ta cần phải nhìn cuộc đời như vậy. Những người đã biết thông cảm thì lúc nào cũng tốt với mình, còn người chưa thông cảm được cũng là bạn mình chứ không phải kẻ thù. Nếu trong gia đình hay xã hội có việc vui buồn xảy ra thì ta cũng nghĩ đây là người chưa được thông cảm và sẽ tìm cách thông cảm chứ đừng bao giờ xem họ như kẻ thù. 

Chẳng những riêng trong gia đình mà cả bên ngoài xã hội ta cũng phải có cái nhìn bao dung, độ lượng hơn, phải biết cảm thông và tha thứ cho nhau vì chúng ta đều là con người. Có như thế ta mới giải quyết được những nỗi khổ, niềm đau đầy dẫy trên thế gian vì người mạnh cứ lấn lướt, ăn hiếp người yếu bởi nghĩ mình là hơn, rốt cuộc là gây tai họa và khổ đau cho nhau. Muốn được an vui, hạnh phúc thì chúng ta đừng xem ai là kẻ thù mà chỉ là người chưa thông cảm được mà thôi. Đó là chúng ta biết sống, biết khéo điều hòa để cuộc sống luôn vui vẻ và bình yên, hạnh phúc.

Ta sống làm sao để cuộc sống gia đình chồng vợ biết thương yêu, quý mến, nhường nhịn lẫn nhau bằng trái tim hiểu biết. Vợ chồng là đôi bạn thường chung chăn xẻ gối với nhau nên cần phải vui vẻ, hòa đồng và đừng bao giờ nghĩ nhau là kẻ thù. Nếu hai người ở chung nhà mà thấy nhau như kẻ thù thì gia đình sẽ đổ vỡ, tan nát liền trong nay mai.