Dũng cảm, một trong những đức tính được Phật khích lệ, là một thanh bảo kiếm có khả năng vượt qua mọi khó khăn, gian khổ, và một khi thêm vào trí tuệ và niềm tin, chắc rằng không có sức mạnh nào địch nổi, đã đánh là thắng. Cho dù có thông minh tài trí hơn người đi chăng nữa, nhưng nếu như thiếu đi dũng khí, thì làm việc gì cũng do dự, gặp khó khăn nào cũng lưỡng lự, thấy nguy hiểm liền tỏ ra e dè, sợ hãi, và rồi, cuối cùng một đời chẳng làm nên được tích sự gì.

Dũng cảm vốn không biểu thị cái gì cũng không sợ sệt, mà là khi đối diện với khó khăn, gian khổ, có thể dũng mãnh tiến lên phía trước một cách kiên cường. Tất cả trách nhiệm và đạo nghĩa mà mình phải làm thì đều nhất định làm cho bằng được, gọi là “việc nghĩa nên làm, thì dù ở trong bất kỳ điều kiện nào, cũng cố gắng làm tới cùng” (nghĩa sở đương vi, nghị nhiên vi chi). Trong các cuộc chiến tranh vệ quốc, trang bị vũ khí của các nghĩa sĩ vô cùng thô sơ, tiếp tế lại khó khăn, nhưng liên tục đánh vào lòng giặc ngoại xâm, và đã lập nên nhiều kỳ công; ngoài chiến lược và sự bố trí chiến thuật linh hoạt ra, yếu tố chủ yếu dẫn đến thắng lợi chính là “nghĩa” và “dũng”, cho nên dân chúng gọi họ là “quân nghĩa dũng”.

“Nghĩa” chính là, thấy việc bất bình không cho phép mình chối từ, thoái thác, “dũng” chính là dám làm dám chịu, tức nói như Mạnh Tử rằng: “Tự mình suy xét, nếu thấy không có đạo lý, thì phải rút lui; trái lại, nếu sau khi suy xét, thấy có lý lẽ, không hổ thẹn với lương tâm, thì dù cho thiên quân vạn mã, ta cũng dũng cảm tiến lên, quyết không chùn bước” (Tự phản nhi thúc, tuy thiên vạn nhân ngô vãng hỷ). Trong cuộc đời con người, bởi do những ép bức của hoàn cảnh, có những việc nghĩa nên ra sức làm, thì chưa hẳn đã làm được, có những việc lý ra không nên làm, thì trái lại, khó lòng từ chối; giữa biên giới làm và không làm, có lúc khiến cho con người rơi vào tình thế khó xử. Lựa chọn và giải quyết nó như thế nào, chính là thể hiện dũng khí và trách nhiệm của một con người.      

Gặp chuyện, biết có thể làm hay không, có nên làm hay không, là vấn đề phán đoán và tiết tháo của đạo đức; còn như, có thể giữ vững công đạo đúng sai một cách không màng đến thành bại, thiệt hơn hay không, chính là vấn đề trách nhiệm và lòng dũng cảm. Chịu làm là “nghĩa”, dám làm là “dũng”, có nghĩa có dũng, mới có thể “xông pha khói lửa, bất chấp gian nan” (phó thang đạo hỏa, tại sở bất từ). Trong tâm luôn gìn giữ thanh bảo kiếm “dũng cảm” này, mới mong có thể xử lý được mọi tình huống hoặc làm hoặc không nên làm ấy, mãi mãi đứng về phía chính nghĩa.

Trong võ thuật sử Trung Quốc, kiếm được cho là “vua của các binh khí”. Võ nhân cầm nó, dùng để hành hiệp trượng nghĩa, hành đạo cứu đời; còn văn nhân đeo nó, thì tượng trưng văn võ vẹn toàn. Nó đại diện tấm lòng nhân từ và cử chỉ hào hiệp (nhân tâm hiệp tình), biểu trưng sự quả cảm anh hùng và hiên ngang lẫm liệt. Giải quyết vấn đề cố nhiên yêu cầu khôn ngoan, nhạy bén (thông minh tài trí), nhưng đang trong thời khắc nghìn cân treo sợi tóc, thì càng đòi hỏi phải dũng cảm quyết đoán kịp thời và cương nghị không được chùn bước.

Là một quân nhân, nắm giữ vũ khí để bảo vệ xã tắc, tất nhiên phải dũng cảm, mới có thể không run sợ trước kẻ thù, lâm trận nhưng vẫn bình tâm; là một người tiên phong mở đường thám hiểm, cũng cần dũng cảm vô úy, mới có thể lội suối băng đèo, vượt lên mọi chông gai, biến những nơi mà mình đã đi qua, thành con đường thênh thang, rộng mở. Cho dù chỉ là một con người bình thường, cũng cần có đủ dũng khí dạt dào, mới có thể đối đầu với những cám dỗ, không sợ nguy hiếm, kiên trinh và trung thành với lý tưởng và niềm tin của mình.

Lư-thoa (Jean- Jacques Rousseau -1712-1778), nhà tư tưởng nổi tiếng ở thế kỷ XVIII nước Pháp nói rằng: “Một đôi mãnh ưng lúc lượn tập trên không trung, bao giờ cũng vờn bay theo chiều gió; nhưng lúc gặp nguy hiểm, thì nó sẽ quay đầu lại, ngược gió bay lên, lại bay càng cao hơn.” Cũng hệt như đạo lý (nguyên tắc) này, lúc bình thường chúng ta ứng xử với nhau nên ôn hòa nhã nhặn, thích ứng trong mọi tình cảnh; nhưng một khi nguy nan đột nhiên đổ xuống đầu, thì chúng ta nên đối diện với thực tại, không được hoảng hốt và hãy thật bình tĩnh để ứng chiến (xem nó như là một thử thách để trưởng thành hơn), quyết không tùy tiện thỏa hiệp, quyết không dễ dàng nhượng bộ.           

Miguel de Cervantes Saavedra (1547-1616) - nhà văn vĩ đại Tây-ban-nha- tác giả của cuốn tiểu thuyết trứ danh Don Quijote de la Mancha thì nói: “Người mất đi của cải, sự mất mát ấy dĩ nhiên rất lớn; nhưng, người mất đi dũng khí, thì coi như đã đánh mất đi tất cả”. Hèn nhát là kẻ thù lớn nhất trong ta, dũng cảm thì là người bạn tuyệt vời nhất trong ta. Hãy khéo dùng thanh bảo kiếm này, làm một người dũng cảm coi thường hiểm nguy, đạp bằng mọi chông gai, dũng mãnh tiến lên, xây dựng nên một đời người có ý nghĩa.

Phước Tâm dịch (Theo Tạp chí Đạo Phật Ngày Nay)