Ai cũng mưu cầu một cuộc hôn nhân hạnh phúc nhưng thực tế thì đời sống vợ chồng luôn thăng trầm, lắm nỗi nhiêu khê. Trong văn hóa Việt, người vợ thì phải hiền, con dâu thì phải thảo. Theo Đức Phật, người vợ tốt phải hội đủ những phẩm chất của người mẹ, người bạn và người nô tỳ.
“Một thời Phật ở nước Xá-vệ, rừng Kỳ-đà, vườn Cấp Cô Độc.
Khi ấy, trưởng giả A-na-bân-để có con dâu tên Thiện Sanh, dung mạo đoan chánh, mặt như sắc hoa đào, là con gái quan đại thần của vua Ba-tư-nặc. Nàng ấy ỷ vào dòng họ, cậy gia thế vọng tộc, không cung kính mẹ chồng và chồng, cũng không thừa sự Phật, Pháp, Tỳ-kheo Tăng, cũng không kính phụng Ba ngôi báu.
Thế Tôn dẫn chúng Tỳ-kheo vây quanh trước sau đến nhà trưởng giả, vào chỗ ngồi. Trưởng giả lại đem ghế nhỏ ngồi trước Như Lai. Thế Tôn bảo nàng Thiện Sanh:
- Này trưởng giả nữ! Nên biết làm vợ có bốn cách. Thế nào là bốn? Có người vợ như mẹ, có người vợ như bạn thân, có người vợ như giặc, có người vợ như nô tỳ.
Nay cô nên biết! Vợ như mẹ là tùy thời chăm sóc chồng, không để cho thiếu thốn, thừa sự cúng dường. Người ấy được sự ủng hộ của chư Thiên, dù Nhân hay Phi nhân không hại được, chết được sanh cõi trời. Đây gọi là người vợ như mẹ.
Thế nào là vợ như bạn thân? Này trưởng giả nữ! Thấy chồng mà không có tâm tăng giảm, cùng chung khổ vui. Đó là người vợ như bạn thân.
Thế nào là vợ như giặc? Này trưởng giả nữ! Nếu thấy chồng bèn ôm lòng sân giận, ghét chồng, không thừa sự cung kính lễ bái, thấy chồng mà muốn hại, tâm để nơi người khác, chồng không thân với vợ, vợ không thân với chồng, không được người ái kính, chư Thiên không ủng hộ, ác quỷ xâm hại, thân hoại mạng chung rơi vào địa ngục; đó gọi là người vợ như giặc.
Thế nào gọi là vợ như nô tỳ? Ở đây, người vợ trinh lương, thấy chồng bèn tùy thời săn sóc, nhẫn nhịn lời nói không trả lời lại, nhẫn nại sự lạnh khổ, thường có lòng từ; đối với Ba ngôi báu cũng sanh ý niệm rằng: 'Ba ngôi báu còn, ta còn, Ba ngôi báu mất, ta mất'. Do việc này người ấy được chư Thiên ủng hộ, dù Người hay Phi nhân đều thương tưởng nghĩ nhớ, khi chết sanh cõi lành, trên trời.
Này trưởng giả nữ! Đó là bốn hạng vợ, nay cô ở vào hạng vợ nào?
Nàng ấy nghe lời Phật dạy, liền đến trước lễ Phật, bạch rằng:
- Cúi xin Thế Tôn! Nay con sửa đổi lỗi cũ, không dám phạm. Từ nay về sau con thường làm pháp lễ độ như nô tỳ…”.
(Kinh Tăng nhất A-hàm, tập III, phẩm 51.Phi thường [trích], VNCPHVN ấn hành, 1998, tr.567)
Lời bàn:
Rõ ràng, người vợ mà “thấy chồng bèn ôm lòng sân giận, ghét chồng, không thừa sự cung kính lễ bái, thấy chồng mà muốn hại, tâm để nơi người khác, chồng không thân với vợ, vợ không thân với chồng, không được người ái kính” thì gia đình ấy thật bất hạnh. Đức Phật nói cưới phải người vợ như thế chẳng khác nào rước giặc vào nhà. Người vợ mà hội đủ các tật xấu như thế thì chẳng những hiện đời tạo ra hôn nhân bất hạnh, mà đời sau phải chịu đọa lạc do hạnh nghiệp xấu của mình.
Trong kinh văn, Đức Phật chỉ gợi mở mà không khẳng định người vợ phải mang phẩm chất của người nô tỳ. Tuy nhiên, nàng Thiện Sanh đã tự nhận như thế, và có thể xem đây là phẩm chất hiền thục cần thiết của người vợ hiền, dâu thảo trong thời đại Thế Tôn. Với những đức tính tốt ấy, người vợ sẽ góp phần kiến tạo hạnh phúc hôn nhân trong hiện tại và một cảnh giới tái sinh tốt đẹp ở tương lai.
Xét về tên gọi, người vợ như nô tỳ phảng phất quan niệm gia trưởng trong hôn nhân thời xưa. Nhưng xét nội dung, những đức tính của người vợ “trinh lương, thấy chồng bèn tùy thời săn sóc, nhẫn nhịn lời nói không trả lời lại, nhẫn nại sự lạnh khổ, thường có lòng từ; đối với Ba ngôi báu cũng sanh ý niệm rằng: Ba ngôi báu còn, ta còn, Ba ngôi báu mất, ta mất” thì đó là những phẩm chất cần thiết của người vợ Phật tử hiền lành, nhẫn nhịn để góp phần xây dựng hôn nhân hạnh phúc.
Quảng Tánh
