Đây muốn nhắc tất cả rằng khi đã biết nhìn cái tốt thì sẽ quên cái xấu của người, nhưng thông thường thì chúng ta hay nhìn cái xấu. Bây giờ phải chuyển lại là thường nhìn cái tốt thì sẽ luôn nghĩ điều tốt cho người, tức là nhắm vào cái tốt của người để nhìn, như vậy sẽ khiến cho người phát triển cái tốt, mà phát triển cái tốt thì những người ấy sẽ chuyển bớt cái xấu, cái tốt càng phát triển thì làm mờ đi cái xấu, cái xấu càng bớt.

Như đã giải thích thì quý vị thấy rõ ai cũng đều có cái tốt để chúng ta nhìn, nhưng tại sao lại không nhìn? Đôi khi chúng ta nghĩ người đó đâu có tánh nào tốt mà chỉ thấy tánh xấu, là bởi vì chúng ta chỉ nhìn cái xấu của người.

Con người ai cũng đều có cái tốt, cho đến tên ăn trộm cũng có cái tốt nên không thể nói là hoàn toàn xấu. Thí dụ tại sao người đó phải đi lén lút ăn trộm tài vật của người? Họ vẫn biết ăn trộm là điều xấu, vì xấu cho nên phải lén lút, đã biết điều xấu tức là còn có chủng tử tốt. Nhưng vì nghiệp nặng che mờ, mất tự chủ, khiến dẫn đi trộm đồ vật của người. Giống như người uống rượu say mất sáng suốt, mất tự chủ nên dễ tạo tội ác.

Nếu nhìn theo tính tốt đó thì chúng ta cũng bớt ghét tên ăn trộm, nên chúng ta phải khơi dậy cái tính tốt để sớm phát huy thì sẽ bớt tính xấu, nhờ vậy những người ăn trộm mới có thể đi tu được.

Chúng ta đọc trong kinh thấy đức Phật độ người trộm cướp rất nhiều, và các đệ tử Phật cũng vậy. Sách Nho có câu: “Ẩn ác, dương thiện”. Tức là ẩn điều ác mà phô bày điều thiện. Nhưng chúng ta thì thích ẩn thiện dương ác. Những điều thiện của người thì che, những điều ác của người thì vạch bày ra, nhất là khi đã có thành kiến thì cứ tìm điều xấu của người đưa ra. Sách Nho dạy kỹ là phải ẩn ác dương thiện để phát huy điều thiện, càng phát huy điều thiện thì điều ác càng lui.

Có câu chuyện một anh trẻ tuổi nhưng làm ăn bị phá sản, sống nghèo thiếu lang thang. Một hôm, trên đường đi anh khát nước mới tìm chỗ xin nước uống. Anh vào nhà ông lão mù ở bên đường. Sau khi xin nước uống xong thì anh phát hiện một số tiền dưới gối của ông lão. Anh nghĩ ông lão mù sẽ không thấy rõ nên liền nhanh tay lấy bỏ vào túi. Khi vừa định đi thì nghe ông lão nói: “Ở trong cái ngăn kéo của tôi có mấy quả táo, anh hãy cầm lấy đi đường ăn đỡ khát”. Nghe vậy anh mới ngạc nhiên hỏi: “Lão tín nhiệm tôi như thế à? Lão không sợ tôi là người xấu hay sao?”.

Anh nghĩ vừa mới lấy túi tiền của ông mà ông còn mời và chỉ mấy quả táo ở trong tủ để ăn nữa, nên anh mới nói: “Lão tín nhiệm tôi như thế à? Không sợ lỡ tôi là người xấu hay sao?”.

Ông lão mù cười thoải mái nói: “Này anh bạn trẻ ơi, đối với sự tốt xấu của người khác ta không nên vội vàng phán đoán một cách tùy tiện. Giả sử cho họ là một người xấu đi nữa thì dù xấu thế nào cũng không đến nỗi không có thuốc chữa”. Ông lão này cũng là đặc biệt. Ông nói con người không nên tùy tiện phán đoán điều tốt xấu của ai cả, mà dù cho người ta có xấu cách mấy đi nữa cũng có thuốc chữa, ông có niềm tin như vậy.

Với tâm chân thành, trong sáng của ông lão giống như ngọn đèn soi thấu tận cõi lòng, chấn động trong nội tâm của anh này nên anh cảm động. Đây là điều không bao giờ anh nghĩ đến vì có người tin anh là người tốt. Tận thâm tâm anh nghĩ rằng nếu người khác đã tin ta là người tốt thì tại sao ta lại đi làm chuyện xấu!

Anh liền hối hận, nhẹ nhàng trả túi tiền lại chỗ cũ rồi chào ông lão đi ra, và cũng từ đó anh bắt đầu làm lại cuộc đời, nhờ học được bài học và ứng dụng nghĩ tốt cho người. Đối với bạn bè, đồng nghiệp, người hợp tác v.v… anh đều có tâm tín nhiệm, nên tạo thành một mối quan hệ tốt đẹp rộng rãi, anh được cảm tình rất nhiều người và không bao lâu anh tạo được sự nghiệp lớn trở lại.

Đây là bài thực tập “Tập nghĩ tốt cho người” của ông lão dạy cho chúng ta. Ông nghĩ không nên tùy tiện phán đoán một ai về điều tốt, điều xấu vì đó là hời hợt, mà phải nhìn sâu xa vì ông tin tưởng mọi người không có ai hoàn toàn xấu, và dù có xấu cách mấy cũng còn có thuốc chữa, tức là cũng còn có tốt; mà nhìn vậy là có lạc quan, có niềm tin, chính như vậy có khi làm cảm động cho người đối diện, giúp họ chuyển hóa theo. Thế nên, người thanh niên kia khi nghe đến đó thì thấy chấn động trong tâm, cảm được sự chân thành từ nội tâm của ông lão.

Nghĩ tốt về người nào đó là đánh thức những hạt giống tốt trong con người đó, giúp họ phát triển những điều tốt, vẫn hay hơn là nghĩ xấu cho người. Khi bị người nghĩ xấu, theo tâm lý thì người ta càng bất cần rồi làm cho xấu thêm; còn nghĩ tốt là đánh thức những hạt giống tốt bên trong của người đó, giúp họ có niềm tin tiến lên.

Cho nên, người tu Phật không thể cứ nhớ cái xấu cũ của người mà phải biết nó cũng là vô thường, tâm của người cũng vô thường. Trước kia vì họ không hiểu họ làm chuyện xấu, nhưng qua một thời gian họ đã có chuyển biến, đã hiểu được đó là điều dở, điều xấu nên chuyển hóa bớt rồi mà chúng ta không hay biết.

Còn đối với việc bố thí thì đừng mong đền đáp, khi thấy người khổ thì ta giúp đó là tốt, đừng mong trả lại. Nếu đã giúp người lỡ mai mốt gặp lại mình mà họ không chào hỏi thì buồn tức, cho là người vô ơn bạc nghĩa v.v… Chẳng lẽ chúng ta giúp người là vì muốn họ chào mình hay sao? Như vậy cũng còn có qua lại, giống như buôn bán rồi.

Ở đây đúng với tinh thần Bồ-tát là thấy họ khổ thì giúp họ bớt khổ, đó là trách nhiệm của người tu. Thứ hai, khi thấy họ vui là mình vui rồi. Thứ ba quan trọng hơn là chúng ta giúp người không điều kiện là hoàn toàn buông xả. Vì khi trao tặng người tài vật rồi thì tùy ý người nhận sử dụng mà không đòi hỏi phải theo ý mình. Đừng nhớ món đồ đó là của tôi hoài, tuy có xả nhưng chưa thiệt xả. Nếu biết buông xả thì lòng chúng ta càng rộng rãi vui vẻ, cởi mở nhẹ nhàng là đã hành đúng ý nghĩa là bố thí. Đó là những điểm mà chúng ta cần phải nhớ.

TT. Thích Thông Phương (Thường Chiếu)