Thường thì khi ấy, người nguyên tắc nhất cũng dễ vi phạm những quy tắc mà bình thường, mình lập ra và nghiêm túc thực hiện. Luật lệ, xét cho cùng, là phạm vi mình tự xác định để mình thể hiện đầy đủ nhân vị làm ‘người’; vượt qua ngưỡng ấy, mình tự hạ thấp nhân cách của mình và lắm khi phải chuốc họa vào thân. Ví như người đi đường, một khi không làm chủ được mình, thay vì đi bên phải và đi đúng làn dành cho phương tiện mình đang điều khiển theo luật định khi tham gia giao thông bằng mọi phương tiện đường bộ, họ đánh võng vòng vèo từ bên phải sang bên trái và thế là họ va quẹt vào người đi ngược chiều và gây tai nạn, rước tai họa khổ đau cho mình và cho người. Lắm người trẻ bốc đồng không làm chủ mình, đua xe tốc độ, không lường đến hiểm nguy, chỉ vài lời nói khích của bạn bè là không còn biết tôn trọng luật lệ, mạng sống con người gì cả và cái kết buồn là gây ra tai nạn giao thông trầm trọng, gây khổ cho mình cho người.

Khi không làm chủ được mình, người ta đang quờ quạng trong tối tăm và si mê đến ngu xuẩn như thế, đem cả thân và tâm giao cho bản năng sai khiến rồi hành động liều lĩnh, nói năng thiếu sự kiểm soát của ý thức và khi tỉnh táo trở lại thì mọi chuyện e đã quá muộn màng. Người không làm chủ được mình dễ dàng sa ngã vào các tệ nạn xã hội, các trò đỏ đen may rủi có sức hấp dẫn và gây nghiện ghê gớm, đến mức phải tan cửa nát nhà, gia sản tiêu tan, sự nghiệp không còn, hôn nhân đổ vỡ, người thân phân tán, gia đình điêu đứng… vẫn không thể dừng lại. Đến lúc tỉnh trí, cảm giác ân hận choán hết tâm hồn nhưng cũng không thể giải quyết được hậu quả vì không ai quay ngược thời gian để có thể làm khác đi một quyết định sai lầm trong quá khứ.

Khi không làm chủ được mình cũng là lúc mình không còn là mình nữa khi không còn quyền tự quyết. Như chiếc xe đang lao đến bờ vực thẳm mà người điều khiển đang “lạc tay lái”, không lường nổi bao hiểm nguy đang chực chờ phía trước. Khi không làm chủ được mình, ta bị cảm xúc bản năng vốn chỉ có sức mạnh hoang dã mà không có mắt dẫn dắt đi đâu tùy tập quán nghiệp mà lý trí đã bị bịt mắt bằng dải băng đen sì, đành bất lực đâm đầu vào bụi rậm đầy gai nhọn thay vì đi trên con đường thênh thang rộng lớn nằm kề một bên. Đến khi gai đâm tứ bề mới biết là đau!

Khi không làm chủ được mình, con người trở nên cô đơn, trống vắng và thường có xu hướng tìm nguồn vui từ các cuộc chơi tầm thường hay các thú vui vô bổ bên ngoài và chỉ khi nào ‘ông chủ’ trở về với thân, ta mới thấy mình quá ngu muội khi quờ quạng trong “vùng mù” tối tăm không định hướng! Khi không làm chủ được mình, con người ta trở nên liều lĩnh và bất cần, ngạo đời và khinh bạc tất cả. Họ có những biểu hiện như ta đây là người hùng và mạnh mẽ, nhưng họ nào biết, hơn bao giờ hết, họ yếu đuối vô cùng và dễ dàng sa ngã nếu chẳng may rơi vào những cám dỗ mà bình thường, không cần cố gắng họ cũng có thể vượt qua dễ dàng.

Khi không làm chủ được mình, con người ta trở nên thiếu bao dung hơn, ngay cả với chính bản thân mình, thậm chí có khi ác độc với người, vì họ nghĩ, “đôi tay nhân gian chưa từng độ lượng”. Với lòng tham, nên dù có nhận được sự tử tế của bao người xung quanh nhiều bao nhiêu đi nữa, họ vẫn thấy thiệt thòi, thiếu thốn, không nhận được lòng bao dung từ cuộc đời và con người. Họ tự hủy hoại mình bằng cách này hay cách khác và làm tổn thương những người xung quanh cũng như môi trường sống. Trong hoảng loạn, họ mất niềm tin vào bản thân, con người và cuộc sống. Tương lai với họ không ý nghĩa gì, chỉ là một bầu trời xám xịt và họ hằn học thấy cuộc đời đối với họ quá bất công và tàn nhẫn mà tiếc là họ không tự xét mình. Những lúc như thế, con người không bao giờ tin và nghĩ rằng, cánh cửa này khép lại, nhiều cánh cửa khác sẽ mở ra và cuộc sống vẫn luôn độ lượng với những người có ý chí và nghị lực để dần tập làm chủ lấy mình.

Khi không làm chủ được mình, con người ta mất thăng bằng. Dù hai chân bước đi trên đất, tâm vẫn cứ chao đảo, hụt hẫng, bất an và căng thẳng. Trí thông minh và sự giỏi giang thường ngày trở thành một mớ hỗn tạp và bấn loạn, không yên tịnh nên không giúp được gì cả. Lầm lũi và cô đơn, hoang mang và mỏi mệt, con người sống trong bế tắc và khổ đau. Khi không làm chủ được mình, con người ta chẳng bao giờ nhận ra rằng, dù chuyện gì xảy ra và tác động đến mình như thế nào, cảm xúc (phản ứng của tâm đối với các tác động) dù có cường độ mạnh mẽ đến đâu, đó cũng chỉ là cảm xúc nhất thời, rất có thể không chính xác và luôn là hàm số có độ biến thiên lớn nên không ổn định. Trong dao động, ta không đủ tỉnh táo để hiểu rằng, cần giữ tâm thăng bằng, ít dao động mới tìm được giải pháp tối ưu trong những lúc ngặt nghèo nhất. Nói gì thì nói, một khi đã rơi vào ‘vùng mù’ thì đành buông xuôi cho nghiệp lực (sức mạnh của thói quen) mà thôi! Ngay cả tiếng ‘kêu cứu’ cũng không làm được, nói chi đến việc vẫy vùng đi ngược lại sức mạnh bản năng. Khi ấy, con người ta đang “sốt cao” với sự tác động của nhiều duyên bên ngoài, nổi cộm nhất là tác động ghê gớm như lốc xoáy của danh và lợi. Khi không làm chủ được mình, con người mất bình tĩnh, chỉ có mơ và mờ, quờ và quạng mà thôi.

Trích Làm Chủ Bản Thân - TG: Hằng Như