Niềm vui của người tu khác xa hơn rất nhiều, vui khi thắng được chính mình. Nếu Phật tử bị ai nói những lời kích bác, tự ái nổi lên, cơn sân bùng dậy. Lúc đó liền tỉnh biết sân là xấu, không xứng đáng tư cách người Phật tử. Vừa biết như vậy liền bỏ nó đi. Do quyết tâm buông bỏ nên qua được cơn nóng giận, bình tĩnh lại và cảm thấy vui, vì tự chiến thắng được mình, không đầu hàng khuất phục trước phiền não. Cho nên một lần thắng là một lần vui.

Một lần tham dấy lên thắng được là vui. Một cơn giận nổi lên thắng được là vui. Những gì cám dỗ xảy đến đều thắng hết là vui. Niềm vui đó không làm ai phải chịu khổ. Vì vậy cái vui thắng mình mới là trọn vẹn, còn cái vui thắng người là đau khổ, không thật. Điều này rất có lợi cho nội tâm và không hại đến ai cả. Như vậy niềm vui của đạo mới là vui thật sự, không đưa đến đau khổ cho bất kỳ người nào khác.

Kế đến, người đời chỉ vui khi được lợi lộc. Thí dụ một vị đang đi trên đường lượm được món đồ quý, lúc đó họ rất vui. Nhưng ngược lại kẻ mất của sẽ buồn khổ. Trong cuộc sống hàng ngày, kẻ gặp thời gặp thế, làm đâu được đó, lúc nào cũng hơn người là cái vui của thế gian. Ngược lại, Phật tử không vui trong cái được mà vui trong cái lìa. Tại sao? Như trước kia mắc bệnh ghiền thuốc hay ghiền rượu, tốn tiền tốn bạc. Bây giờ bỏ được bệnh ghiền thuốc ghiền rượu, không chỉ riêng bản thân mình mà cả nhà cùng vui. Vui mà không có ai khổ, mới là cái vui thật. Do lìa mà vui, đó là người biết tu.

Xa hơn nữa phải lìa ngũ dục thế gian để đạt đến nguồn vui chân chánh. Quả vị đầu tiên của người tu thiền định là Sơ thiền còn gọi là Ly sanh hỷ lạc. Ly là lìa, lìa mê đắm ngũ dục thế gian. Tâm không còn dính nhiễm, khoan khoái nhẹ nhàng. Niềm vui đó do lìa mà có. Người biết tu lấy thiền định làm niềm vui của mình.

Quả vị tu chứng thứ hai là Nhị thiền còn gọi là Định sanh hỷ lạc. Do tâm yên định phát sanh trí tuệ, niềm vui này cũng không tốn hao gì hết. Vui trong yên định là cái vui sáng suốt an nhàn, chứ không ồn ào nhọc mệt. Người khéo tu trong thiền định yên lắng mang tới cho mình cái vui thanh thoát, tâm hồn tỉnh sáng. Đó mới là cái vui chân thật.

Phật tử học đạo phải biết tìm cho mình cái vui giác ngộ. Một lúc nào đó đang ngồi thiền, bỗng dưng hiểu ra những vấn đề trước đó thắc mắc. Cái vui do giác ngộ phát ra không hề nhọc nhằn tốn kém, càng vui trí tuệ càng sáng. Đây là nhân tố đưa chúng ta đến chỗ an lạc thanh nhàn. Ngày xưa khi các thiền sư tu được bừng ngộ, tâm vô cùng hoan hỷ, có thể vui cười liên tục tới mấy ngày. Cái vui của người tu khác xa người đời. Người đời lấy mê lầm ràng buộc cho là vui, người tu lấy giác ngộ giải thoát cho là hạnh phúc.

Người đời vui trong sự thương yêu quyến luyến. Có đứa cháu nội hoặc cháu ngoại chạy theo níu tay nũng nịu đòi cái này cái kia, bà thương lắm. Càng thương thì càng phải lo nhiều, lo hết con tới cháu, lo hoài đến lúc nhắm mắt vẫn chưa xong. Đó là cái vui trong sự ràng buộc. Ai được nhiều người thương, thấy mình có vẻ quan trọng, thiên hạ quý kính thì rất vui. Đâu ngờ một người thương là một sợi dây cột, hai người thương là hai sợi dây cột, cả chục người thương là cả chục sợi dây cột. Tưởng mình như ngọc như ngà, mải mê đắm say trong sự trói buộc mà không hay. Cho nên dây càng nhiều gỡ càng khó.

Người tu theo đạo Phật phải làm sao vun bồi cho mình có được niềm vui giải thoát. Những thứ ràng buộc khiến chúng ta rối rắm phải mạnh dạn cắt bỏ từng mối, từng sợi. Chỗ này chúng ta phải sáng suốt đừng để bị cột trói. Tình thương cha mẹ đối với con cái được coi là chân thật nhất, đôi khi còn có thể phai nhạt. Con cái còn có thể bất hiếu với cha mẹ, huống nữa người ngoài chắc gì thương mình thật.

Tình cảm thương yêu quyến luyến thường cột chân chúng ta khổ sở chứ không bao giờ vui. Vì vậy người tu phải lấy giải thoát làm nền tảng. Không bị trói buộc bởi tình cảm riêng tư, không bị trói buộc bởi ngũ dục, giải thoát khỏi những thứ đó mới thật là vui. Người đời theo đuổi ngũ dục với tâm niệm tìm nguồn an vui, hạnh phúc cho mình. Thế nhưng từ thuở nhỏ đến lúc lớn, khổ nhiều hơn vui.

Tại sao ai cũng muốn vui mà phải chịu khổ? Bởi vì cái vui mình có được y cứ trên cái khổ của người khác. Khổ vui qua lại không bao giờ dừng, thành thử niềm vui đó không thể vẹn toàn. Cho nên muốn vui mà rốt cuộc lại làm khổ cho nhau. Như vậy để thấy nếu tìm vui trong thắng thua sẽ không có hạnh phúc chân thật. Vì thế người tu phải tìm niềm vui ở chỗ yên tịnh để tâm hồn được an ổn. Vui khi tỉnh giác, vui khi thoát ly mọi sự trói buộc.

Phật tử nếu biết tu phải tìm cái vui chân thật, chứ không nên đuổi theo cái vui tạm bợ đau khổ. Khổ hay vui tùy theo sự sáng suốt hay mê lầm của mỗi người. Sáng suốt sẽ tìm được cái vui chân thật, mê lầm sẽ gặp phải cái vui giả dối tạm bợ, mau chóng tan vỡ.

Mong rằng sang năm mới tất cả Phật tử ý thức được cái vui chân thật của đạo. Lìa mọi tật xấu để đạt hạnh phúc trong định tâm, trong giác ngộ giải thoát. Được như vậy mới xứng đáng hưởng trọn niềm vui miên viễn. Chúc quý vị luôn luôn bình an trong ánh sáng của đạo giác ngộ. 

Hòa thượng Thích Thanh Từ