Trong Kinh Đại Bát Niết Bàn (Mahāparinibbāna Sutta, DN 16), Ngài nhấn mạnh:

“Có hai cực đoan mà người xuất gia không nên thực hành. Một là đắm chìm trong dục lạc, thấp hèn, phàm tục, không xứng bậc thánh, không lợi ích. Hai là khổ hạnh ép xác, đau khổ, không xứng bậc thánh, không lợi ích. Từ bỏ hai cực đoan này, Như Lai đã tìm ra con đường Trung đạo, đưa đến trí tuệ, chánh trí, giác ngộ và Niết-bàn.”

Nếu đã hiểu Trung đạo, ta nên biết cách sống quân bình, không tự làm khổ mình hay người khác. Thế nhưng, trong thực tế, con người vẫn thường tự trói buộc mình vào đau khổ vì bám chấp vào tham, sân, si. Chúng ta có thể tự nhìn lại:

1. Mình có đang chạy theo những điều không cần thiết không?

Đắm chìm trong danh lợi, vật chất, quyền thế khiến ta mãi luẩn quẩn trong vòng luân hồi sinh tử. Như Kinh Pháp Cú (Dhammapada, câu 204) dạy:

“Sức khỏe là tài sản quý nhất, biết đủ là hạnh phúc lớn nhất, lòng tin là tài sản cao quý nhất, Niết-bàn là an lạc tối thượng.”

Nếu cứ mãi tìm cầu những thứ bên ngoài, ta sẽ không bao giờ thấy đủ, không bao giờ thật sự an vui.

2. Mình có đang tự ép buộc bản thân chịu đựng điều không đáng không?

Nhiều người ôm hận thù, dằn vặt về quá khứ hay lo lắng về tương lai mà quên mất giây phút hiện tại. Đức Phật dạy trong Kinh Nhất Dạ Hiền Giả (Bhaddekaratta Sutta, MN 131):

“Quá khứ không truy tìm, tương lai không ước vọng. Chỉ có pháp hiện tại, tuệ quán chính ở đây.”

Cứ bám chấp vào những điều không thể thay đổi chỉ làm tâm thêm phiền não mà không mang lại lợi ích.

3. Mình có thể buông bỏ điều gì để nhẹ nhàng hơn không?

Buông bỏ không có nghĩa là trốn tránh, mà là sống với tâm an nhiên, không bị ràng buộc bởi những điều vô thường. Như Kinh Tứ Niệm Xứ (Satipatthana Sutta, MN 10) nhắc nhở:

“Hãy quán chiếu thân này là vô thường, cảm thọ là vô thường, tâm là vô thường, pháp là vô thường. Khi hiểu rõ như vậy, tâm sẽ không còn chấp thủ.”

Khi ta biết buông bỏ những dính mắc không cần thiết, tâm sẽ tự nhiên trở nên nhẹ nhàng và thanh thản.

Chánh niệm và trí tuệ giúp ta nhận ra đâu là con đường đúng đắn để không tự làm khổ mình. Như lời dạy của Đức Phật trong Kinh Pháp Cú (Dhammapada, câu 277):

“Mọi pháp hữu vi đều vô thường. Khi thấy rõ điều này bằng trí tuệ, sẽ chán lìa khổ đau. Đây là con đường thanh tịnh.”

Vậy nên, tu học theo Phật không phải là ép xác hay chịu khổ, mà là hiểu biết đúng đắn, sống quân bình, buông bỏ những dính mắc để đạt được an lạc chân thật.

Bhikkhu Dhammaviriyo