Có người nghi ngờ, hỏi thiền sư Viên Thông Nột: “Thánh thiên tử tôn sùng đạo đức, ơn xuống cả nơi tuyền trạch như thế, tại sao thiền sư lại cố từ? Thiền sư Viên Thông Nột đáp: “Tôi lạm dự vào hàng tăng, kiến văn chưa suốt, may được ở yên nơi rừng núi này, ăn cơm rau, uống nước suối cũng là quý lắm rồi. Vả lại có những lời dạy của Phật tổ tôi còn chưa làm trọn, huống là các việc khác. Bậc tiên triết có nói, nơi có tiếng tăm lừng lẫy, khó ở lâu được. Bình sinh tôi thực hành kế tri túc, không muốn đem thanh danh quyền lợi buộc vào mình. Tôi nghĩ nếu thanh danh quyền lợi đầy đủ theo ý muốn của tâm mình thì biết ngày nào đủ được. Ông Tô Đông Pha thường nói: “Biết an thì vinh, biết đủ thì giàu, tránh danh trọn tiết, khéo trước khéo sau”. Thiền sư Viên Thông Nột được các điểm ấy vậy. 

Nói về tri túc, Ngài dẫn chuyện đời Tống Nhân Tông, niên hiệu Hoàng Hựu năm đầu. Nhà vua sai tiểu sứ đem chiếu chỉ đến triệu thiền sư Viên Thông Nột về trụ trì chùa Hiếu Từ. Hồi xưa những thiền hội như chùa Hiếu từ dung chứa hàng nghìn người, vì vậy được sự ủng hộ của triều đình, cá nhân một Phật tử không có cách gì lo nổi. Vì vậy hầu hết các thiền hội, các tùng lâm lớn được vua chọn những bậc anh tài mời về trụ trì để xiển dương Phật pháp. Thiền sư Viên Thông Nột là một vị thiền sư nổi danh đương thời, được tùng lâm quý trọng đến cả triều nội cũng biết. Do đó nhà vua viết chiếu chỉ mời ngài về trụ trì chùa Hiếu Từ. 

Thiền sư từ chối với lời lẽ rất khiêm tốn, trước nhất là cáo bệnh, sau tự cho mình là một vị tăng thường, chỉ mong được ở núi rừng, tu hành trọn đời, để đền ơn đàn na thí chủ, đền ơn tổ quốc là quí rồi, đâu dám nhận những việc lớn lao, hoặc đến chỗ sang quí. Có người hỏi: “Nhà vua hiện thời là bậc minh quân, có đạo đức, có tâm ủng hộ Phật pháp. Nhà vua mời ngài về đó, tại sao lại từ chối? Ngài Viên Thông Nột dẫn lời thế này: “Nơi có tiếng tăm lừng lẫy thì khó ở lâu được”. Như chốn triều đình, các bậc anh tuấn hội đủ, nếu mình thiếu tài thiếu đức thì không thể ở lâu, do đó cần phải biết phận mình. 

Dù có đạo đức được nhiều người khen ngợi, nhưng mình phải thấy được ưu khuyết điểm của mình để tự chọn cho mình một nơi thích hợp, làm những việc thích hợp với khả năng của mình. Như chúng tôi ở Thường Chiếu, lâu nay sống với ruộng rẫy quen rồi. Bây giờ bất thần có người mời về thành phố ở những ngôi chùa lớn, những tụ điểm của giáo hội v.v… chắc chắn không thích hợp với cuộc sống của mình. Cho nên chúng ta phải biết phận mình. Thấy được mình, biết được mình, làm chủ được mình, đó là những điều cần thiết. Còn thì mọi thứ danh lợi chung quanh, không có gì đáng để người tu bận lòng. 

Những bậc thầy đi trước đã đem những kinh nghiệm nhắc nhở chúng ta phải biết tri túc, biết sở đoản, sở trường của mình và phải tuỳ duyên nữa. Nhân duyên hội đủ thì việc khó hóa ra dễ. Nhân duyên thiếu khuyết việc dễ cũng thành khó. Cho nên nắm vững thời tiết nhân duyên là điều rất cần thiết đối với người lãnh trách nhiệm giáo hóa đồ chúng và thừa hành các Phật sự khác.  

Nói về tu hành mỗi người phải nhìn lại chính mình. Nhìn lại mình, biết được mình, thấy rõ tập khí hay dở của mình để dứt khoát buông bỏ. Như vậy gọi là người tu hành chân chính. Tất cả mọi việc đều tùy duyên, chúng ta không phủ nhận. Ví dụ một Phật tử từ miền tây hay từ Cam Pu Chia về quy y, học hỏi đạo lý với mình. Thực sự chúng ta không mời họ, nhưng do nhân duyên thầy trò, họ đến học đạo tu tập thì mình mừng, hướng dẫn vậy thôi. Phải biết đó là phương tiện, tự nhiên đời sống chúng ta nhẹ đi những ưu tư, lo lắng này kia. Người biết dùng phương tiện thì không chết trong phương tiện, mới không quên việc chính của mình. Đó là ý nghĩa tùy duyên và tri túc.

NGHIÊM HUẤN TÙNG LÂM-Lời Dạy của Hòa Thượng Minh Giáo Tung - HT. Thích Nhật Quang