Tâm ý của mình trong sạch hay dơ bẩn là do mình. Không có ai có thể làm cho mình sạch hay dơ được, và cũng không có ai có thể làm cho mình thăng hay đọa được! Sở dĩ tâm mình ô nhiễm là vì sáu căn: mắt, tai, mũi, lưỡi, thân, ý ngày ngày tiếp xúc với sáu trần: sắc, thanh, hương, vị, xúc, pháp mà dính mắc, mà chấp thủ. Hễ cái gì, điều gì mà hợp với mình thì yêu thích và tham đắm, còn cái gì ngược ý mình thì sinh chán ghét, cứ như thế mà bao đời cứ yêu ghét chấp thủ trong tâm. Sáu căn của chúng ta có bệnh, bị ô nhiễm nặng vì chấp vào sáu trần.

Ở một bản kinh khác, Đức Phật nói với ngài A-nan: “Này A-nan, không có ai có thể làm cho ông thăng hay đọa; thăng lên hay đọa xuống cũng bởi sáu căn của ông”. Sáu căn của mình nhiễm ô nên làm cho tâm mình loạn động suốt ngày đêm, kể cả lúc ngủ cũng không yên tịnh và cứ thế mà luân hồi lăn lộn từ đời này sang đời khác. Tâm chúng ta bị cấu uế vì tham đắm ngũ dục: tiền bạc, sắc đẹp, danh tiếng, ăn uống, ngủ nghỉ. Người thế gian ai cũng bị trói buộc trong năm món dục này. Ai cũng để tâm mưu cầu ngũ dục nhưng nào dễ được. Người thế gian dồn hết tâm lực để mưu cầu, tranh đoạt, chiếm hữu năm món dục ấy, càng nhiều càng tốt, không bao giờ biết đủ. Ngũ dục và lục trần khiến con người làm tất cả những điều ác để thỏa mãn sự tham muốn của mình. Chính từ đây mà tâm mình ô uế, dính mắc và cũng chính từ đây mà Đức Phật chế giới luật để giúp con người hạn chế sự ô nhiễm và đi đến thanh tịnh tâm.

Kinh Suy niệm về nghiệp có viết: “Tâm chủ trì, tâm tạo tác, chúng sinh là kẻ thừa tự nghiệp cũng là kẻ tạo nghiệp... Chính mình làm việc ác nên khiến mình uế trược. Chính mình làm việc thiện nên khiến mình thanh tịnh. Thanh tịnh hay uế trược đều do mình, không ai có thể khiến người khác thanh tịnh hay uế trược”. Nhà Phật chú trọng cái tâm, coi tâm là chủ tể, tất cả không ngoài một niệm, ba ngàn thế giới không ngoài một tâm (Thập phương hư không bất ly đương xứ. Cổ kim tam thế bất ly đương niệm).

Thăng hay đọa là do tâm sạch hay dơ, động hay tĩnh, tâm mình tịnh hay uế là do chính mình. Việc trì giới, không làm các điều ác, làm tất cả điều lành là tự tịnh kỳ ý, là tự nhiên thanh tịnh.