Tâm ý của ta thường bị điều động bởi những hạt giống tham, sân, si, kiêu mạn và chấp ngã, nên trong đời sống, ta thường đi làm thuê và nói mướn cho nó, suốt ngày và suốt đêm, không bằng hình thức nầy, thì cũng bằng hình thức khác.

Ta làm thuê cho lòng tham của ta; ta nói thuê cho lòng tham của ta và ta nghĩ thuê cho lòng tham của ta. Và, nếu ta không làm thuê và nói mướn cho lòng tham, thì ta cũng làm thuê, nói mướn cho lòng sân, lòng si và tâm kiêu mạn chấp ngã nơi ta.

Xã hội ngày nay, người ta đã nói nhiều về dân chủ và nhân quyền, như là những miếng mồi chính trị treo lơ lững giữa hư không trước miệng của những chú mèo, nhưng người ta đã quên đi một điều cực kỳ quan trọng là không ai có thể hiến tặng dân chủ và nhân quyền cho ai được cả và không có một quốc gia nào có khả năng và quyền hạn ban tặng dân chủ và nhân quyền cho những quốc gia nào khác.

Tại sao? Vì lòng tham chưa sạch, lòng sân còn ẩn tàng, lòng si còn manh nha hoạt động, tính chấp ngã và bè phái đang bộc lộ trong mọi hành hoạt một cách công khai hay tế nhị. Tế nhị trong chính sách ngoại giao “mềm”, và công khai trong những kho vũ khí chiến lược “cứng”.

Vì vậy, ta không làm chủ được tâm ý, tâm ý của ta đang bị các tham dục, sân hận, si mê, kiêu mạn và chấp ngã điều khiển, thì làm gì có dân chủ, nhân quyền để ta hiến tặng cho người khác và cho những quốc gia khác.

Nên, ta muốn có dân chủ, nhân quyền, thì trước hết ta phải học tập cách làm chủ tâm ý. Ai làm chủ được tâm ý, không để cho tâm ý bị điều động bởi các tham dục, sân hận, si mê, kiêu mạn và chấp ngã, thì người ấy có tự do và chủ quyền đối với cuộc sống. Người ấy có sự tự do, dân chủ và nhân quyền một cách đích thực cho chính nó, mà không cần ai ban tặng hay một quốc gia nào ban tặng. Người ấy là chủ và chủ là người ấy.

Thích Thái Hòa