“Đạo vốn hoàn hảo và hiện hữu khắp nơi, làm sao có thể phụ thuộc vào những thực hành hay chứng ngộ? Thừa pháp thì tự do và vô ngại, cần gì nỗ lực tập trung!?. Thật vậy, toàn thân vốn lìa hẳn bụi bặm thế gian, ai có thể tin vào một phương tiện chùi sạch nó? Đạo không hề rời khỏi con người, nó ở ngay chỗ người ta hiện hữu, rời đây hay kia để thực hành thì nào đâu có ích gì” ?

Đời sống này, vốn đã tốt đẹp theo cách của nó. Mọi sự xảy ra là một biểu lộ của “giác ngộ bổn nguyên” cho dù ta có biết điều đó hay không. Chúng ta không cần có một điều kiện nào khác, không cần tăng thêm hay giảm bớt cái gì. Cơn mưa của Pháp rơi mỗi lúc, đều đặn và tự do trên mọi sự; mỗi sự vật nhận mưa và dùng nó theo cách riêng của nó. 

Toàn bộ thế giới mở ra trong sự phô bày hỗ tương toàn hảo của mỗi năng lực. Có lẽ chúng ta khó có thể hân hưởng điều này.

Nhưng là con người, cái khó khăn của chúng ta là: “tâm không thể thấy sự khác biệt mà không so sánh, phê phán”. Loại bỏ khó khăn này chẳng dính dáng gì tới “cái biết và suy nghĩ”, cũng không liên hệ gì đến “hiện thể thực sự” của chúng. Chúng ta cần cảm nhận “chân lý” của những sự việc này để ngồi thiền. Nếu không cảm nhận được, sự ngồi thiền của chúng ta sẽ rất chụp giựt ham hố.

Mọi sự việc trong đời sống chúng ta vì “cảm thức tự ngã” quen thuộc, nó luôn đòi hỏi có được cái gì tốt từ mọi việc chúng ta làm. Nếu không cảm nhận tính vô sự nền tảng của nó – tính vốn hoàn hảo của mỗi sự việc; chúng ta sẽ biến nó thành cái gì bận rộn chụp giựt, cũng như tất cả mọi việc khác ta làm.

Vấn đề là chúng ta không có khả năng ngồi thiền như thế, bởi vì tâm chúng ta không thể chấp nhận tính “nguyên sơ chân thật và vốn hoàn hảo căn bản” ấy. Chúng ta luôn cưỡng chống với thực tại này. Chúng ta không chấp nhận nó bởi vì nó quá đơn giản và chúng ta cứ dai dẳng nghĩ rằng ta phải cần thêm nữa. Điều này không phải là một chi tiết hay một tình cờ của tâm; thậm chí nó không phải là một thói quen mà nó chính là “bản chất sâu xa” của tâm ta.

“ Thức” tiếng Sanskrit là vijnana, có nghĩa là phân chia hay cắt. Để có cái mà chúng ta gọi là kinh nghiệm, chúng ta đã phân chia, cắt mảnh “thực tại”. Tính nguyên sơ chân thật hay tính vốn hoàn hảo là tính “toàn thể”; không thể phân chia; thế nên nó không thể là một kinh nghiệm. Cho nên khi thực hành ngồi thiền và có một kinh nghiệm ngộ, chúng ta lập tức làm mình rối rắm. Một kinh nghiệm như vậy có thể là một bắt đầu hứa hẹn, nhưng chúng ta phải cẩn thận buông bỏ nó, không định nghĩa định danh nó, không biến nó thành một kỷ niệm yêu quý, thành một cái mốc cho bản sắc cá nhân.Thế nhưng, nếu có chút chống trái nhỏ nhất trong ấy, đạo liền xa cách như trời với đất.

Nếu có chút thích hay không thích sanh khởi, tâm rơi ngay trong mê mờ. Giả dụ như người kiêu hãnh vì “hiểu biết” và tự phụ vì “ngộ” của mình, thoáng thấy trí huệ suốt qua mọi vật, biết Đạo và sáng tỏ Tâm, dù có phát nguyện xông tới trời. Người ấy chỉ như kẻ đang dạo chơi ở những biên bờ nhưng vẫn còn thiếu cái gì trong “đại đạo của giải thoát toàn thể”.

Thế nên chúng ta cần ngưng sự thực hành căn cứ trên hiểu biết trí thức, theo lời theo chữ, và học xoay ánh sáng vào trong để soi sáng chính mình. Thân và tâm tự chúng sẽ rơi mất, và khuôn mặt bổn nguyên của chúng ta sẽ biểu lộ.

Ở đây, mọi ngôn ngữ đều bất lực, bởi vì chúng ta đang cố gắng diễn tả cái không liên hệ gì với không gian và thời gian, và ngôn ngữ. Chúng được xây dựng trên những ẩn dụ của không gian và thời gian. Mỗi khoảnh khắc chúng ta chia cắt thế giới thực tại như vậy, ta sẽ cảm thấy tách biệt và cô đơn trong đó, bị phân chia khỏi chính mình, phân chia khỏi mọi sự, ta như bị lưu đày, lạc lõng.

Vào chính khoảnh khắc không có sự phân chia. Chỉ có một tiếp xúc hoàn toàn với chính nó. Đây là đời sống của chúng ta hiện hữu trong khoảnh khắc hiện tại – không quá khứ, tương lai và cả không hiện tại. Đây là thể trạng dừng nghĩ trong cái bắt đầu nguyên sơ của hành động – của thức.

Có thể nói trong Thiền, một đầu mút cây kim không thể chạm chính nó. Thật vậy, khoảnh khắc đầu tiên không thể phân chia của thức không thể thành lập trong tách biệt ; nó thấm khắp toàn bộ thức. Trong thực hành Thiền, chúng ta làm hai điều: – Chúng ta chỉ ngồi thiền và chú ý vào đời sống chúng ta. – Chúng ta ngồi với một tinh thần: ngồi không để làm gì, đi vào nó không phải như tự ngã của chúng ta mà như ai đó lớn lao hơn và bao trùm khắp chúng ta. Chúng ta không cố gắng đảm đương về bất cứ cái gì. Chỉ ngồi, quyết tâm ở đó và không có ý niệm lên hay xuống, trong hay ngoài. Hãy luôn luôn biết rằng cái gì đi qua trong tâm thì chỉ là cái đi qua trong tâm thôi, rằng những tư tưởng và cảm nhận chỉ đơn giản là những tư tưởng và cảm nhận. Chớ vướng mắc nhiều vào cái xảy ra bởi vì khi ta vướng vào thì ta bỏ mất cái gì đang xảy ra. Thế nên hãy chuyển động qua những sự vật, chỉ thẳng tiến, không có quá nhiều cân nhắc.

Chúng ta hiến mình với sự sùng mộ, sáng tạo và thương yêu lớn lao cho hơi thở và chúng ta để cho mọi sự khác ra đi mà không chối bỏ hay chôn vùi cái gì. Khi quên chúng ta sẽ tự nhớ lại và trở lại. Nhưng chớ biến hơi thở thành một cái gì. Không có những thứ gì to tát trong ngồi thiền cả, chúng ta chớ lo lắng về việc ngồi thiền của mình và chớ nghĩ ta đang làm đúng hay sai. Chúng ta chỉ là làm nó.

Đạo Nguyên nói: “Ngồi thiền là ngồi, không nói học thiền định. Nó đơn giản là cánh cửa Pháp của sự an nghỉ và lạc phúc. Sự thực hành – chứng ngộ của giác ngộ vô thượng, là sự biểu lộ của thực tại tối hậu”.

Một khi nắm được tâm yếu, chúng ta giống như con rồng khi hút nước, như con cọp khi vào núi. Vì ta phải biết rằng chỉ ngồi thiền như thế, Chánh pháp sẽ tự biểu lộ ngay. Thực tại là thực tại, bất kể ta có làm hay không làm gì nó. Chúng ta không cần hiểu nó, vì không thể hiểu nó. Tất cả điều chúng ta cần chỉ là tin nó. Một khi ngồi xuống và có tự tin thật sự vào việc ngồi xuống – không phải bởi vì nó là cái kỳ diệu mà chỉ bởi vì nó không là gì cả và không ích lợi gì cả – bấy giờ ta sẽ có tin vào đời sống thật sự của mình. Sự thật tất cả chắc chắn sẽ lìa bỏ ta ngày mai. Chúng ta có thể bị ghét bỏ, bị làm nhục hay mất danh tiếng, mất chồng hay vợ hay thân thể.vv… Nhưng vẫn hiện hữu cái thực tại tối hậu. Nó vẫn là đời sống đích thực và nguyên sơ chân chất và ta có thể mang lấy nó, hiện hữu với nó và nhìn sâu vào nó để biết nó là gì. Chúng ta đang sống và hiểu rằng tất cả cần ý thức và năng động. Đã có nhiều hành động – quá nhiều hành động lắm rồi. Điều chúng ta cần không phải là hành động thêm nữa, mà chúng ta cần “hành động giác ngộ” và điều này nghĩa là buông bỏ mọi hành động…

Zoketsu Norman Fisher

Thiện Tri Thức dịch